De TROS-serie Ik Vertrek is zonder twijfel een van de beste programma’s op de Nederlandse televisie. Ik dank de Wereldomroep dat ze het programma doorseint naar uitgevlogenen zoals ik.
Als Ik Vertrek representatief is voor het succes van emigrerende landgenoten in den vreemde dan weten we nu dat de overgrote meerderheid het niet redt. In de afgelopen jaren heeft Ik Vertrek mensen geportretteerd die nog nooit gekookt hadden maar wel een restaurant begonnen in een land waar ze de weg niet wisten, de taal niet spraken en een troosteloze locatie kozen waar vrijwel niemand zich ooit waagde. Het dolle enthousiasme voor vertrek en het niet afhoudende geweeklaag over de ‘regeltjes’ waarvoor men vlucht slaat, staan in schril contrast met de drama’s die zich al snel na aankomst in Kroatie, Portugal of Zuid-Afrika ontwikkelen. Menig gelukzoeker komt er al snel achter dat in het verkozen paradijs ook regeltjes gelden, en dat je je daar aan moet houden.
Ik heb mensen gezien die op licht verontwaardigde toon zeurden over het feit dat Spanjaarden Spaans spreken. In een van de afleveringen begaf een huwelijk het; alleen al voor de slotscene waarin de vrouw, die in een ver land had uitgevonden dat ze met haar man geen gesprek kon voeren (en met de lokale Don Juan wel), haar ex uitzwaait op het vliegveld met een simpel ‘Doei’ verdient Ik Vertrek de Nipkowschijf. Maar als de jury nog niet overtuigd is, kan ook gekeken worden naar de twee zakenpartners die Kroatie veroveren. Na een eindeloze stoet aan tegenslagen, gebruiken ze hun eerste vrije avond om ‘met de lokale cultuur’ kennis te maken’. Dan zien we twee paal dansende meisjes in een strandtent…

Gisteravond werd een aflevering herhaald waarvan ik al eerder een flits had gezien. Een echtpaar met drie kinderen plus oma vestigen zich in Limpopo, de noordelijkste provincie van Zuid-Afrika. Ze hebben het land twee keer een week verkend en weten zeker dat hier hun toekomst ligt. Aangekomen gaan ze op zoek naar een boerderij plus landgoed en vinden deze in Limpopo. Ze kunnen het bedrag niet betalen maar gelukkig is de eigenaresse bereid om het voor minder dan de helft te verkopen. Ze heeft keelkanker en moet het ziekenhuis betalen. Citaat van de vader: ‘Dan pak ik mijn voordeel.’
Rat, denk je.
Ouders, kinderen en de opoe van 81 verkennen de omgeving en ontdekken dan de ‘zwartjes.’ Citaat van de moeder: ‘Hier kun je dus beter niet stoppen.’
En zo gaat het door. Vader legt ‘zijn’ zwarte arbeider uit dat hij van 7 uur ’s ochtends tot 5 uur ’s middags werkt, en op zaterdag tot 1 uur. Salaris: 107 euro per maand. Als hij zijn best doet, gaat zijn salaris een beetje omhoog.
Moeder tikt de ‘meid’, in een dienstbodenkostuum uit 1930, op de vingers: als ze nog eens een koekje uit de trommel neemt, is ze op staande voet ontslagen.
Bij elke aankoop wordt afgedongen. Voor sinaasappels, die hier 15 eurocent per stuk kosten, wil moeder een derde minder betalen. Het is niet om het afdingen. Deze mensen denken bij elke aankoop dat ze opgelicht worden.

Ik werd naarmate de uitzending voortging steeds kwaaier. Ik voelde een drang opkomen om naar Limpopo te rijden en iedereen op straat aan te spreken en te zeggen: ‘Ons is nie almal so.’ Ik wenste de familie een doodsekader toe. Guantanamo Bay schoot door mijn hoofd, dat staat binnenkort toch leeg.
Maar de zoete wraak kwam van ver. De geportretteerden lieten een beveiligingsbedrijfje in Nederland achter, gerund door mensen ‘die we altijd vertrouwd hebben.’ Van de winst had deze familie een bestaan in Zuid-Afrika willen opbouwen. Maar het bedrijf had opdrachten verloren en er waren torenhoge schulden gemaakt. Jury van de Nipkowschijf: kijk ook even naar de scene waarin deze mensen met hun Zuid-Afrikaanse advocaat overleggen over de verkoop van hun Nederlandse bedrijf, inclusief schulden, voor 1 euro.
Van het voornemen om een bed&breakfast te beginnen is nu afgezien. Zonder noemenswaardige kennis van zaken storten deze mensen zich nu op het runnen van een kippenfokkerij. Pa rekent uit dat ze er duizend per week moeten verkopen (5 Rand winst per kip) om in Zuid-Afrika een lekker leventje te leiden. En dan komt oma nog even in beeld. Die is diepongelukkig. Haar oudste zus is overleden in haar afwezigheid en ze mist haar jongste zus. Ik denk dat ze nu wel terug is in Nederland. En de rest volgt snel, daar durf ik wel wat om te verwedden.

De krant meldt dat de Rotterdamse wethouder Vervat zijn salaris aan een goed doel schenkt. Eerst denk je mooi, dan denk je Mobutu. Nee, niet vanwege het graaien, dat was het primaat van de vroegere Congolese leider. Maar wel als het gaat om het petit cadeau dat Mobutu graag voor het oog van de camera door het omlaaggeschoven autoraampje aan zijn hongerige achterban uitreikte. Een vuistvol munten of een stapeltje bankbiljetten. Dat Vervat zijn salaris nu in een Rotterdams fonds voor noodlijdenden stort is mooi, maar waarom moet dat aan de grote klok worden gehangen? Verkiezingstijd?

Content.aspx?id=89891
Interessante analyse door Adekeye Adebajo, directeur van het Centre for Conflict Resolution in Kaapstad, van Dambisa Moyo’s boek ‘Dead Aid.’

Naar aanleiding van het nu verschenen proefschrift van Anna Tijsseling, Schuldige Seks. Homoseksuele zedendelicten rondom de Duitse bezettingstijd onthult NRC Handelsblad vandaag voor de derde keer in een paar jaar tijd dat homo’s tijdens die bezetting niet massaal vervolgd zijn. De eminente historicus Theo van der Meer heeft al verscheidene keren, onder meer naar aanleiding van een tentoonstelling in het Verzetsmuseum, op het misverstand gewezen. De eigenschap van nieuws is dat je het eindeloos kunt opwarmen en altijd zijn er weer mensen die ervan opkijken. Ik betrapte mij bij het lezen van het artikel in de krant opnieuw op een gevoel van teleurstelling. Tijsseling heeft nu vastgesteld dat de nazi’s ‘geen tijd’ hadden voor homovervolging. Moet ik me daar nu door beledigd voelen?

091130fa_fact_levy?currentPage=all

Klik bovenaan de foto voor een prachtig portret van de Zuid-Afrikaanse hardloopster Caster Semenya in The New Yorker van eind november 2009:

Toen ik hoorde dat de oud-minister voor gezondheidszorg, Manto Tshabalala-Msimang was overleden, moest ik aan Tine van der Maas denken. Deze Nederlandse ‘verpleegster’ was het brein achter het recept van knoflook, bietjes, citroen en zoete aardappelen dat de minister aanbeval als middel om aids te bestrijden. Het leverde de minister de bijnaam Dr Beetroot (‘Dr Bietje’) op. Anderen, zoals de cartoonist Zapiro, hielden het op Dr Do-Little. Volgens haar website is van der Maas nog steeds actief in Zuid-Afrika. Op die site houdt ze vol ziekten ten gevolge van aids, en tientallen andere, te kunnen genezen. Haar medicijnen zijn 99,5% natuurlijk, zegt ze. Met die 0,5% weet ze vermoedelijk vervolging voor valse beloften te vermijden…

Hoe komt het toch dat iemand als van der Maas de minister zo in haar ban had? Ze kon de minister bellen wanneer ze wilde en werd zelfs door Tshabalala-Msimang ingeschakeld bij de behandeling van doodzieke vrienden. (Over een van hen, de deejay Khabzela, is een hartverscheurend boek geschreven. Hij overleefde Tine’s goedertierendheid niet.) Ook Dr. Rath, een Oostenrijkse kwakzalver die een vermogen vergaarde met middeltjes die vrijwel overal verboden zijn, had direct toegang tot de minister. Thabo Mbeki, op zijn beurt, liet zich volledig misleiden door een blanke Zuid-Afrikaanse journaliste, die – net als de ontkenners van de global warming of de Mexicaanse griep – het bestaan van aids betwistte. Dat deed ze op voorspraak van Amerikaanse ‘dissidenten’ zoals Peter Dussberg. Tot het illustere gezelschap van de aids-ontkenners behoorde ook een overtuigd lid van de Ku Klux Klan. Zoals Amerikaanse christenfundamentalisten graag Afrikanen voor hun karretje spannen om hun invloed in de wereld te versterken, zo zagen Dussberg c.s. een kans om met behulp van Mbeki en Msimang hun nagenoeg volledig vernietigde reputatie weer wat op te krikken.
Nogmaals: waarom laten Afrikaanse leiders zich daarvoor gebruiken?
Ik vermoed omdat Maas, Rath, Dussberg, name them, precies zeggen wat die leiders willen horen. Stel je voor: een aanhanger van de Ku Klux Klan die Afrikanen bevestigt in hun onzinnige vermoeden dat aids is uitgevonden om het aantal zwarten in de wereld te decimeren. Of: een blanke medische professor die heftig ja knikt als Mbeki hardop met de gedachte speelt dat de omvang van de aidsepidemie wordt overdreven zodat westerse farmaceutische bedrijven zich aan Afrika kunnen verrijken.

Manto is dood. Mbeki’s aidsbeleid geschiedenis. Beiden rusten zacht.

Het begint erop te lijken dat Amerikaanse christen-fundamentalistische homofoben zichzelf in de voet hebben geschoten. Al enige jaren proberen ze de Anglicaanse kerkleiders in Oost-Afrika en Nigeria aan hun kant te krijgen in de strijd tegen het Kwaad van de gelijkslachtelijke liefde. Hun lobbies leidden onlangs tot een wetsvoorstel in Oeganda gericht op verdere criminalisering van homosexualiteit. In sommige gevallen zou zelfs de doodstraf kunnen worden uitgesproken. De Minister van Ethiek, Nsaba Buturo, betoonde zich een vurig voorstander van zo’n haatwet. Maar inmiddels hebben de homo-organisaties in het land een brede coalitie gevormd met tientallen maatschappelijke organisaties en de strijd aangebonden. Niet eerder wisten de homo-activisten zich van zulke steun verzekerd. De aartsbisschop van Canterbury, Rowan Smith, het hoofd van de Anglicaanse kerk, keerde zich eveneens fel tegen de wet. ‘Deze dwingt onze priesters om als informant voor de politie te werken’, aldus Smith. Want de nieuwe wet verplicht iedereen die ‘iets verdachts’ waarneemt, dat te melden bij de politie. Na John Kerry hebben nu ook president en Obama en Hillary Clinton de Oegandese regering opgeroepen de wet in te trekken. Maar de klap op de vuurpijl is toch de wonderbaarlijke bekering van Rick Warren, een evangelistische prediker die nog in maart de Oegandese gelovigen voorhield: ‘Homosexuality is not a natural way of life and thus not a human right.’
In die geest fabriceerden de Oegandese kerkleiders en parlementsleden hun wetsvoorstel gericht op gelegaliseerde homojacht. De geschrokken Warren heeft ze inmiddels per videoboodschap opgeroepen om het wetsvoorstel in te trekken. Want dit gaat veel te ver. Warren’s invloed in Oeganda moet niet onderschat worden, zijn kerk financiert allerlei projecten in Oeganda en er zijn sterke geruchten dat een aantal bisschoppen op Warren’s zak leeft. De minister van ethiek houdt sinds een week zijn mond. Een woordvoerder van zijn ministerie verklaarde zuinigjes dat de ‘Oegandese regering zich nog moet uitspreken over het wetsvoorstel.’
Ik voel aan mijn water dat mijn Oegandese vrienden in de homobeweging een knetterende overwinning binnen handbereik hebben. Bedankt, Rick!

PS
Ik vind op de website van het Ministerie van Buitenlandse Zaken nog geen protest van minister Verhagen…

Gezien in het Market Theatre, Johannesburg: The Venus, een one-woman dans performance door Nelisiwe Xaba. Zij is zonder enige twijfel momenteel een van de grootste danstheatertalenten (hoge woordwaarde!) van Zuid-Afrika. Speelde eerder in een stuk van choreografe/theatermaker Robin Orlin.
In opdracht van het Parijse Musee de Quai Branley maakte Xaba samen met Toni Morkel en anderen een stuk over de Kaapse Saartjie Baartman, de ongelukkige die in de negentiende eeuw werd verhandeld, naar Europa afgevoerd, tentoongesteld als Hottentot Venus en, na haar dood, geconserveerd. Attractie: een dikke reet en grote schaamlippen.

Het is een meesterwerk waarin alle cliche’s die er zoal over zwarte vrouwen de ronde doen aan flarden worden geschoten. In het eerste deel speelt het schouwspel zich grotendeels af in een gigantische petticoat waarin Xaba acrobatische toeren uithaalt. Gevangen in haar eigen jurk zien we schaduwdans en, op de buitenkant, projectie van hilarische animatie.
Xaba maakt met haar werk niet alleen een statement tegen de exploitatie van Baartman, maar stelt ook vragen bij de hedendaagse exploitatie door overijverige Afrikanen die met deze geschiedenis hun voorouders gevangen willen houden in de slachtofferrol. Over de terugkeer van Baartman’s stoffelijk overschot is in de jaren negentig van de vorige eeuw een felle strijd uitgevochten met de schatbewaarders van een der Franse musea. Uiteindelijk werd ze in Zuid-Afrika herbegraven. Na afloop vroegen we ons af of de maakster ook de vraag had opgeworpen of Baartman misschien liever in Parijs was gebleven, vrij en koket rondwandelend in een aantrekkelijker ambiance dan het dorre Kaapse achterland?

Na de pauze voerde Xaba een tweede werk op: Sakhozi says ‘non’ to the Venus. De titel bevat een verbastering van Sarkozy tegen wiens vreemdelingenbeleid Xaba, op kosten van de Franse staat, een statement wilde maken. Want terwijl er zo gestreden is om het behoud van Saartman voor Frankrijk, krijgen vreemdelingen vandaag zesduizend euro van de Franse regering als ze bereid zijn te vertrekken…
Door Sarkozy in Sakhozy te veranderen, heeft Xaba haar waarschuwing ook aan Zuid-Afrika willen richten, waar xenofobie midden-2008 tot tientallen doden leidde. En nu broeit het weer in de omgeving van Kaapstad – de beelden van opgejaagde Zimbabwanen ging vorige week verloren in de o zo begrijpelijke euforie bij de WK loting.

Vorige week dinsdag pleegde de Zuid-Afrikaanse journalist Chris Louw zelfmoord. Hij schoot zich met een AK 47 op zijn boerderij in het noordwesten van Zuid-Afrika door de kin.
Chris was een van de eerste journalisten die ik in Zuid-Afrika leerde kennen. In november 1990 stelde collega Jos Moerkamp me in Kaapstad aan hem voor. Op een stormachtige avond – de ‘Kaapse dokter’ waaide alle straten schoon – aten we snert met koriander gemaakt door Johanita, zijn vrouw. Chris was destijds hoofdredacteur van een Afrikaner tijdschrift, Die Suidafrikaan, dat in wetenschappelijke essays tegen de apartheid ageerde. Aanvankelijk was het een tijdelijk baantje omdat hij nergens meer emplooi kon vinden. Chris nam in 1987 in Dakar deel aan een ontmoeting tussen progressieve Afrikaners en vertegenwoordigers van het toen nog illegale ANC. Sindsdien was hij als kommunisgebrandmerkt en gebroodroofd.
In de jaren erna kwam ik hem regelmatig tegen. Bij het begin van de onderhandelingen tussen het minderheidsbewind en het ANC zat ik naast hem op de publieke tribune.

In die tijd is Chris ook een keer in Amsterdam op bezoek geweest. Ik weet niet meer waarom maar herinner me dat hij met een heel klompie Afrikaners was, die we op een avond een homo-cafe lieten zien, destijds onder Zuid-Afrikanen een enorme attractie. Het was niet Chris’ voorstel geweest om erheen te gaan. Eenmaal binnen keek hij schichtig om zich heen uit een niet heel waarschijnlijke angst besprongen te worden. Ik heb hem toen gerustgesteld waarna het nog een heel genoeglijke avond werd.

Nadat we elkaar een aantal jaren niet gezien hadden, maakte ik contact. Chris’ Open Brief aan de broer van W.F. de Klerk beheerste de Afrikaner media. Chris was op tilt geslagen door de oproep van de broer om het nieuwe Zuid-Afrika te aanvaarden en met het ANC mee te werken. Chris schreef dat mensen als de Klerk, deel van de Afrikaner elite, jarenlang hun volk hadden voorgeschreven wat ze wel en niet moesten doen. Zo waren er tienduizenden Afrikaner jongens naar de buurlanden gestuurd om er zinloze grensoorlogen tegen het communisme te voeren. In zijn kantoor bij de omroep, hij maakte destijds een radioprogramma, liet hij me honderden mails lezen van mannen van zijn leeftijd die op zijn hartekreet hadden gereageerd. Hij had hun bitterheid en woede in woorden gevat. Ze voelden zich verraden door de oude Afrikaner leiders en niet welkom in het nieuwe Zuid-Afrika. Het debat hield maandenlang aan. Er werd zelfs een toneelstuk gebaseerd op zijn brief. Hij was zijn volk voorgegaan in een katharsis.

In de afgelopen jaren heb ik hem niet meer gesproken. Hij vertrok bij de omroep uit frustratie over het aanhoudende wanbeleid van de nieuwe Mbeki-kliek die daar de touwtjes in handen had. In het afgelopen jaar doken er weer stukken van hem op in de Afrikaner pers. Goedgeschreven aanklachten van een teleurgestelde man.

In de uren voor zijn dood heeft hij verschillende cryptische mails verstuurd die het ergste beloofden. Ontvangers die hem belden, kregen geen gehoor. Aan het einde van de middag werd hij gevonden.
Een dag later verscheen er een open brief in het dagblad Beeld, een initiatief van Breyten Breytenbach. Andre Brink is een van de ondertekenaars. De schrijvers zeggen geen idee te hebben van de reden voor Chris’ wanhoopsdaad, maar noemen deze tegelijkertijd ‘symbolisch’. Voor de woede over de misdaad en het isoloment waarin de ondertekenaars zich wanen.
Ik vond het een voorbeeld van afrikaner necrofilie, maar moet oppassen met generalisaties. Inmiddels hebben flink wat mensen zich van de brief gedistantieerd en de ondertekenaars ervan beschuldigd profijt te willen trekken uit de zelfmoord. Want niemand weet wat Chris bezielde. In Beeld kwam een therapeute aan het woord die ‘post traumatic stress disorder’ niet uitsloot. Want ook Chris had in zo’n grensoorlog gevochten. Ook zijn er speculaties over een ‘familietwist’ en ‘financiele problemen.’
Gelukkig heeft hij wel een afscheidsbrief aan Johanita geschreven.