Weinig dingen zijn zo onbetrouwbaar als het geheugen. Hoe kun je je gebeurtenissen van dertig jaar terug herinneren?
Category Archives: artikelen
Een voetmassage verwijderd van Nelson Mandela
Over Nelson Mandela zijn inmiddels zeker honderdvijftig boeken verschenen. Het is een fenomenaal gegeven en inmiddels onderwerp van een onderzoek dat de Oxfordse wetenschapper Elleke Boehmer al enige tijd verricht. Voor het samenstellen van deze bundel en het verzorgen van een inleiding heb ik zelf in het afgelopen jaar de geautoriseerde biografie van Anthony Sampson nog eens doorgelezen alsmede het veel versere, in 2006 verschenen A Critical Life van de Zuid-Afrikaanse politicoloog Tom Lodge. Het zijn twee meesterwerken niet in het minst omdat de heren vertellers par excellence zijn. Toch heb ik mijn aantekeningen over beide boeken er niet bij gepakt toen ik me dan eindelijk aan het schrijven van dit verhaal zette. Waarom zou ik de ragfijne analyses over Mandela de verzoener, de troublemaker– de letterlijke betekenis van zijn tweede naam, Rohlihlahla – en de charmeur opwarmen en deel maken van een als nieuw gepresenteerde beschouwing? Ik hoef mij niet schuldig te maken aan zo’n vorm van intellectueel plagiaat. Ik ken Mandela zelf namelijk erg goed.
Zuid-Afrika | 20 jaar democratie | De stand van zaken
Najaar 2013. Stakende mijnwerkers. Protest van landarbeiders. De oprichting van een nieuwe beweging van ‘economic freedom fighters’. Landbezettingen. Berichten over sociale en politieke onrust domineren het nieuws uit Zuid-Afrika – tekenen dat het met het land de goede kant op gaat.
Het geluid van de branding
Op woensdag 5 oktober gaat de het Afrovibes Festival van start. Een huiveringwekkend mooi programma vol theater en dans uit het zuiden van Afrika. Raymond Matinyana was initiatiefnemer van het festival. Hij stierf in 2001, twee jaar na de eerste Afrovibes editie. Er gaat geen festival voorbij zonder dat herinneringen aan Raymond zich opdringen.
*
Raymond stierf een plotselinge dood. Een vriend uit Amsterdam belde en vroeg of ik zat. Geeëmotioneerd vertelde hij me het nieuws. Ik hoorde het verslagen aan en wist geen woord uit te brengen. Ik verontschuldigde me bij de mensen met wie ik in vergadering was en verliet het kantoor. Ik liep in de richting van mijn huis, wilde op bed gaan liggen met mijn hoofd onder een kussen maar realiseerde me dat het mijn gedachten niet zou kunnen uitschakelen. Ik besloot om de bank binnen te lopen en enkele openstaande rekeningen te betalen. Daar herinnerde ik me dat ik nog iets op moest halen bij de universiteitsbibliotheek. Vervolgens liep ik terug naar mijn kantoor, bladerde door de boeken die ik zojuist had opgehaald en maakte aantekeningen. Pas na verloop van enkele uren was ik in staat om de mensen om mij heen te informeren. De meesten kenden Raymond, hadden hem bij een van zijn bezoeken aan Zuid-Afrika wel eens zien optreden in de Skyline. Even sprakeloos als ik zelf was geweest, legden ze hun handen op mijn schouders en bovenbenen. Toen iemand na een lange stilte vroeg hoe het gebeurd was, kon ik geen antwoord geven. Ik belde de vriend in Amsterdam en vroeg hem wat de doodsoorzaak was. Hepatitis. De avond voordat hij met spoed werd opgenomen in het ziekenhuis had Raymond nog opgetreden met zijn band. In de pauzes had hij gerust op een stretcher in de kleedkamer. In de loop van de nacht was de pijn zo onverdraaglijk geworden dat zijn partner hem naar het ziekenhuis had gebracht. Daar werd nog van alles geprobeerd, maar het was te laat. Er waren complicaties opgetreden. Continue reading
Verknipt Land, Zuid-Afrika aan de vooravond van het WK
Als ik eind maart na een kort bezoek aan Nederland naar mijn woonplaats Johannesburg terugkeer, nadert de uitbreiding van O.R. Tambo zijn voltooiing. Het vliegveld is veranderd in een zee van licht en ruimte waarbinnen met billboards en wandschilderingen uitbundige verwijzingen naar ’s lands wildlife, de natuur en Robbeneiland zijn aangebracht. Twintig jaar geleden, toen ik het land voor het eerst bezocht, vielen me in de naargeestige aankomsthal de posters op die waarschuwden tegen het terrorisme van een vermeende vijand. Ze toonden handgranaten, limpetmijnen, AK47’s en pistolen en riepen op tot uiterste waakzaamheid. De aanvoerder van de toenmalige terreurbeweging, Nelson Rolihlahla Mandela, was net vrijgelaten. Nu lacht gevangene 46664 – zijn detentienummer is een brand geworden – me toe vanaf posters die de bezoekers welkom heten, welkom in het land van ‘2010’. Continue reading
Willem Oltmans en de doodseskadergeneraal
49 – Uit Puur Goud, andere verhalen uit Zuid-Afrika
Willems Oltmans! Het was ’m, ik wist het zeker. Op het terras van café Three Sisters in Pretoria Street, Hillbrow. Ik zag hem in een flits. Hij zat te schrijven. Ik hield even in en overwoog op hem af te stappen, maar besloot om door te lopen naar de Skyline. Even later dook hij in de bar op. Toen ik uit het toilet kwam, zag ik hem naast de jukebox staan, met de handen nonchalant in de zakken van zijn rode jack. Zijn ogen tastten de schemerige ruimte af. Nieuwsgierig naar zijn veroveringskunsten keek ik af en toe zijn kant uit. Opeens was hij verdwenen. Continue reading
WK 2010 – De buit is binnen
Niet alleen voetbalfans maken zich op voor het WK in Zuid-Afrika. Campagnes met nobele doelen schieten als paddestoelen uit de grond. Cynici maken zich zorgen: zal het WK de hoge verwachtingen wel waarmaken? (Gepubliceerd in ZAM, december 2009)
Open brief aan Carl Niehaus
De Zuid-Afrikaanse oud-ambassadeur Carl Niehaus blijkt mensen te hebben opgelicht en voorgelogen. ‘Elke nieuwe onthulling voelt als een klein mokerslagje’. (gepubliceerd in ZAM, maart 2009)
Lumumba: ‘Een venijnige aanval’
In 2010 is het vijftig jaar geleden dat Congo onafhankelijk werd. Met oproepen tot een rechtvaardige herverdeling van ’s lands rijkdommen tekende Patric Lumumba zijn doodvonnis. (gepubliceerd in FOAM Cahier, medio 2009)
Over Breytenbach’s brandbrief aan Madiba
In zijn brandbrief aan Madiba (‘Mandela’s glimlach verhult een drama’, Volkskrant, 4 april 2009) velt Breyten Breytenbach een genadeloos oordeel over post-Apartheid Zuid-Afrika. De regenboognatie is, aldus de aanhef, veranderd in een oord van geweld en machtsmisbruik. ‘Hoe heeft het zover met ons kunnen komen dat doden worden verminkt, de rechterogen worden uitgestoken in de mortuaria om te worden verwerkt in middeltjes die het zicht van de levenden zouden verbeteren, en dat lijken worden opgegraven met als doel de kist te stelen?’