Afgelopen vrijdagnacht stierf Donald, de partner van vriend en collega Peter van den Akker. Longontsteking, intensive care, beademing, coma, onbegonnen werk. Donderdagavond bezocht ik hem – een prachtige man, ver verwijderd en zo dichtbij. Donald werd maar 35 jaar.
Het is nummer 23 op rij. Is het gek om uit te rekenen hoeveel mensen die ik liefhad of kende in de afgelopen jaren wegvielen?
Het went nooit.
Donald was zo vrolijk en uitbundig als deze stad aan de vooravond van een van de grootste sportevenementen ter wereld. Eindelijk heeft het land een minister van gezondheidszorg die aanpakt. Maar het sterven gaat nog door.

Eerst zouden de stadions niet op tijd klaar zijn. We waren gewaarschuwd. Die zijn nu al maanden af. De verspreiders van de desinformatie waren, zo schreef de Volkskrant, teleurgestelde Duitsers die alsnog probeerden om de WK naar hun land te halen. Toen dreigde Al Qaida met een aanslag. Het Nederlandse ministerie van buitenlandse zaken spoorde de voetbalfans aan tot ‘waakzaamheid’. Inmiddels staat wel vast dat Al Quaida met niets gedreigd heeft. Werd dit alles in scene gezet door verongelijkte blanke Zuidafrikanen die hun geboorteland hebben ingeruild voor Fort Europa? Zou me niets verbazen.
Vanmorgen maakte de Nederlandse ambassade in Pretoria bekend dat Oranjefans van eventuele problemen straks per sms op de hoogte worden gesteld. Goed gevonden! Maar de digitale Volkskrant vat het bericht samen met de kop: ‘Nederlandse ambassade waarschuwt voetbalfans’.

Houdt het dan nooit op?

Hier schijnt de zon, worden de straten schoongeveegd, de ramen gepoetst en de herstelwerkzaamheden aan de snelwegen in rap tempo volbracht. Hier zit op steeds meer auto’s een Zuid-Afrikaans vlaggetje en dragen mensen ’s lands gele voetbalshirt. Hier werd gisteren bekend dat de economie in het eerste kwartaal van 2010 met 4,6% was toegenomen.
Hier overstemmen de vuvuzela’s de hadida’s in de achtertuin.
Hier denken ze dat het een groot succes wordt.

Net lid geworden van verschillende facebook campagnes voor de vrijlating van Steven Monjeza en Tiwonge Chambalanga, de twee tot veertien jaar gevangenisstraf veroordeelde homoseksuele Malawianen. Enkele tienduizenden gingen mij al voor.
Ook de Zuid-Afrikaanse vakbond voor overheidspersoneel, een van de grootsten in het land, heeft inmiddels een felle protestverklaring uitgegeven. Waar blijft Zuma?

Nu El Qaida berichten dat er een aanslag wordt voorbereid gericht op een voetbaltreffen tussen Nederland en Denemarken stellig ontkent, waag ik me aan een gokje. Abdullah Azem Saleh al-Qahtani, die vorige week onze televisieschermen bestormde, is een door een uitgeweken blanke Zuid-Afrikaan ingehuurde derderangsacteur. Geen middel wordt onbetuigd gelaten om een succes van de eerste Afrikaanse WK te voorkomen.

Het nieuws van Joost Divendal’s dood, gisteren, eerst per sms, toen in de digitale NRC, trof me ongenadig. In de uren die volgden kwamen de herinneringen met een kracht van twaalf op de schaal van Richter.
Het was 1986 en Joost had een idee. Hij meldde zich bij Conny Braam, die vervolgens mij erbij riep. In de hoogtijdagen van de repressie in Zuid-Afrika wilde Joost een internationale ontmoeting organiseren en daarvoor zeker tweehonderd Zuid-Afrikaanse kunstenaars en culturele werkers uitnodigen. Voor het eerst zouden vakbroeders en zusters, die in het apartheidsland zelf leefden of in ballingschap gedreven waren weer met elkaar herenigd worden. Voor twee weken. Ze zouden deelnemen aan een conferentie die de rol van kunst en cultuur in het nieuwe Zuid-Afrika zou bespreken, en exposeren, optreden, spreken en dansen in tientallen Amsterdamse artistieke tempels.
Zo ontstond CASA, Culture in Another South-Africa.
Conny en ik waren gelijk enthousiast. Het was een wild plan, er was een enorme hoeveelheid geld mee gemoeid, het zou de organisatorische capaciteit van de Anti Apartheids Beweging verre overtreffen. Ook aan het nut werd door een enkele medestrijder getwijfeld. Wat was er zo urgent aan de door Joost voorgestelde discussie over culturele boycot en, vooral, het bouwen van alternatieve relaties met het nieuwe Zuid-Afrika? Konden we dan niet net zo goed tweehonderd eskimo’s uitnodigen voor een beraad over iglobouw, vroeg iemand smalend.

Onder indruk van het geweldige enthousiasme waarmee Joost dit karwei wilde klaren, drukten we het toch door.
Er kwam een stichting en een bestuur waarin Andree van Es, Hans Boswinkel, Jacques Wallage, Mies Bouhuys, Gerda Havertong en het CDA-kamerlid Beinema onmiddellijk zitting namen. De VVD-er Huub Jacobse nam, met honderden anderen plaats in een comite van aanbeveling. Er kwamen uiteindelijk driehonderd Zuid-Afrikanen. Een veelvoud van vrijwilligers verschafte de gasten onderdak, begeleidde ze op hun werkbezoeken, dronk met onze nieuwe vrienden, vrijde, danste, zong, vocht en bewonderde. Henri Faas, ook al zaliger nagedachtenis, speelde een sleutelrol bij de organisatie van een colloqium – een woord waar ik niet eerder van gehoord had – over de rol van de media in het nieuwe Zuid-Afrika. Essop Pahad, die het later tot minister in het kabinet van de president Mbeki zou schoppen, verontrustte de aanwezigen met een Stalinistisch pleidooi voor loyaliteit van de media aan de ANC-leiding. Ik mocht van Joost bij Wally Serote op bezoek, de ANC-dichter die in ballingschap in Londen woonde maar van Margareth Tatcher het Verenigd Koninkrijk niet uitmocht om aan CASA deel te nemen. Ik schreef een portret van Wally voor een krant die tijdens CASA verspreid werd. Een paar keer per jaar kom ik hem in Johannesburg weer tegen en halen we herinneringen op aan dat magnifieke evenement, dat mijn leven veranderde, en dat Wally alleen uit overlevering kent.

Twee weken in december 1987 riepen de trambestuurders als ze op het Leidseplein aankwamen: ‘CASA’.
William Kentridge, Marius Schoon en Johnnie Matshikiza, die beiden ons ook ontvallen zijn, Barbara Masekela, Nadine Gordimer, Breytenbach en Abdullah Ebrahim waren er, en Mac, de muzikant van de Genuines wier blote torso me al bij zijn eerste optreden totaal verrukte, waarop er nog meer gedronken werd … en Joost me de volgende dag streng toesprak. Van dit soort romantische besognes diende het kernteam zich deze weken te onthouden. Hij had gelijk.

Joost combineerde een ultieme gedrevenheid met een intense warmte en interesse in anderen. De film, die er van CASA werd gemaakt, en het boek dat erover verscheen, memoreren de betekenis van deze twee weken in december.

Toen ik vorig jaar een tentoonstelling van werk van de door apartheid doodseskaders vermoordde schilder en tekenaar Thami Mnyele in de Johannesburg Art Gallery bezocht, speelde die film op een van de monitoren. Op een leestafel lag een CASA boek, opengeslagen voor een geinteresseerde student die de teksten aandachtig doornam.
Dit moment was een monument voor Joost. Ik dacht: ‘Als ik in Amsterdam ben moet ik het hem vertellen’. We linkten nog met elkaar op Facebook, maar ik vergat hem over mijn kleine waarneming te informeren.

Vandaag zijn in Malawi twee homo’s tot veertien jaar gevangenisstraf veroordeeld. Nederland geeft, deels via Unicef, ontwikkelingshulp aan dit land. Onmiddellijk bevriezen, zou ik zeggen.

Dit schreef de Nederlandse ambassadeur in Zambia in Vice Versa online over de hulp van Nederland aan Malawi:

Het is niet zo, dat Malawi ‘een witte vlek op de landkaart van Nederlandse steun aan Afrika’ is, zoals u schrijft in de reportage ‘Sterfhuisconstructie’ (Vice Versa 4, 2007).
Nederland heeft voor de periode 2006 tot 2011 via UNICEF 116 miljoen euro beschikbaar gesteld voor een regionaal programma voor water en sanitaire voorzieningen, waarvan ruim 13 miljoen Nederlands geld voor Malawi is bestemd. Ook heeft Nederland via het Britse Department for International Development voor de periode 2002 tot maart 2008 ruim 29 miljoen euro voor Malawi ter beschikking gesteld voor een onderwijsprogramma. Het klopt dat de steun aan de gezondheidssector in Malawi, die jarenlang mede door de aanwezigheid van Nederlandse artsen werd vorm gegeven, is afgebouwd. De steun aan het opleidingscentrum van artsen is overgenomen door de Noren.

Eddy Middeldorp, Nederlands ambassadeur te Lusaka, Zambia

D66, GroenLinks en PvdA wil dat in het eerste artikel van de Grondwet homo’s en gehandicapten expliciet genoemd worden in relatie tot het gelijkheidsbeginsel.
Hulde. En mooi dat Nederland Zuid-Afrika volgt dat in 1996 een grondwet aanvaardde die het recht op een vrije seksuele orientatie als eerste land ter wereld vastlegde.

Waarom is het ene weesje het andere niet? Nederland staat, terecht, op de achterste benen over het interview van De Telegraaf met Ruben, die de vliegramp overleefde. Maar waarom is er geen ophef als ouderloze Afrikaanse kinderen met aids en slachtoffers van honger of groepsverkrachting voor de westerse camera en microfoon worden getrokken?

Nadat jeugdleider Julius een paar weken zijn mond had gehouden – ik ging hem echt missen – heeft hij eind vorige week weer een toespraak gehouden. Voor de vrouwensectie van de jeugdbeweging van het ANC. Die ging over aids en over de campagne die zijn beweging daartegen voert. ‘One girlfriend, one boyfriend’ is het motto. Misschien een tikkeltje verwarrend want als ik al een boyfriend heb waarom moet ik dan ook nog een girlfriend? Maar de intenties zijn goed, en Julius Malema ageerde met passie tegen polygamie en vreemdgaan. Het heeft even geduurd maar in het Zuma-tijdperk spreken leiders geen tomeloze twijfel zaaiende toespraken meer uit.
Maar nu is er toch weer iets dat twijfel zaait aan Malema’s goede bedoelingen. Want inmiddels is hij uitgekeken op Zuma nadat deze hem een standje gaf, en lijkt de strijd tegen aids een ander, machtspolitiek doel te dienen. Want van ‘one girlfriend’ met de president niets weten.

Marianne Vermeijden bespreekt in de NRC van gisteren drie boeken over Afrikaanse ‘Middle Art’ (tussen kunst en kitch) en hedendaagse kunst. Ze hekelt de Taal der Ingewijden aan de hand van Okwui Enwezor’s inleiding in zijn overzichtsboek over Afrikaanse kunst: ‘bol van het gruwelijke jargon waarmee ook nogal wat westerse kunsthistorici en kunstfilosofen de gelederen gesloten houden’
Kwam zelf ook een fraai staaltje hiervan tegen in The Chimurenga Chronicle, eenmalige handgeschreven krant die vorige week verscheen ter gelegenheid van SPace, currencies in contemporary art, ook weer zo’n verbale slag in de lucht, een expositie van Afrikaanse kunst die afgelopen dinsdag in Johannesburg opende. Achille Mbembe: ‘It is necessary to go beyond the traditional conception of civil society that has been narrowly derived from the history of capitalist democracies. On the one hand, the objective reality of social multiplicity must be acknowledged – multiplicity of identities, of allegiances, of autorities and norms – and, on this basis, new forms of mobilisation and leadership must be imagined’.
Ik zou zeggen: ‘In kapitalistische democratieen vormen belangengroepen het maatschappelijk middenveld. Dat is een nogal beperkt begrip. Je kunt je indenken dat juist uit de verscheidenheid aan identiteiten en loyaliteiten, autoriteiten en normen maatschappelijke beweging en leiderschap voortkomen.’
Of zoiets.
Citaten zijn natuurlijk altijd uit hun verband gerukt maar The Chimurenga Chronicle maakt het wel heel bont. Mbembe begint met ‘on the one hand’ maar wat er ’on the other hand’ speelt, blijft onvermeld.
Overigens kondigt The Chronicle aan op 11 mei 2011 een speciaal dagblad uit te brengen, een ode aan de krant, die in Zuid-Afrika, Nigeria, Kenia en andere landen als bijlage bij andere kranten verspreid zal worden.