Op 23 december zendt de VARA een 5 kwartier durende documentaire uit van Astrid Joosten en Cees Overgaauw over ‘de magie van Mandela’. Na een ontmoeting met Mandela in 1994 – de presidentskandidaat was eregast bij een inzamelingsactie voor ‘voter education’ van Zuid-Afrikaanse kiezers – is de fascinatie die Joosten voor Mandela voelt niet meer weggegaan. Hoe komt het toch dat je onmiddellijk voor de man valt? Waarom blijven mensen volschieten bij het zien van beelden van Mandela, of het horen van zijn stem? Waarom blijft zijn levensgeschiedenis ontroeren ook al is die al duizend keer verteld?
Joosten legt die vraag voor aan Wim Kok, Conny Braam, Ruud Gullit, Ed. Van Thijn, Astrid Bloemen, Rogier van Boxtel en anderen. Het resultaat is een knap gemaakte, boeiende en op momenten onthullende film die balanceert op de grens van journalistieke afstand en volslagen adoratie. De makers lukt het aan de goede kant van die grens te blijven. Omdat de andere kant van de grens het thema van de film vormt, is dat extra knap.

De documentaire bevat enkele anecdotes waarvan de strekking bij weinigen bekend is. Zo memoreert de Zuid-Afrikaanse filmmaker Joe Menell, die Mandela tijdens zijn presidentschap acht maanden volgde, de woede waarin de ANC-leider ontstak nadat hem enkele uren voor de uitreiking van de Nobelprijs, per koerier een memo bereikt waarin de uitkomsten van een onderzoek naar mogelijke betrokkenheid van zijn voorganger de Klerk bij het aanwakkeren van het zogenaamde zwart-tegen-zwart geweld vermeld staan. De onderzoekers hadden het bewijs gevonden voor de Klerk’s betrokkenheid. Tegenover Mandela had hij steeds vol gehouden van niets te weten, maar dat bleek gelogen. Van de door leger en politie-eenheden aangerichte ontwrichting was de Klerk wel degelijk op de hoogte geweest. Mandela’s secretaresse Barbara Masekela probeerde het memo nog aan Mandela te onthouden. ‘Dat moet je vanmiddag maar lezen’, zegt ze. Maar Mandela staat erop het document te lezen. Woedend en geschokt verlaat hij de ruimte en sluit zich enige tijd op in zijn hotelkamer. Enkele uren later neemt hij breed lachend samen met de Klerk de Nobelprijs in ontvangst.

Volgens de makers toont deze anecdote een andere Mandela, niet de verzoeningsgezinde die we kennen, een man die in woede kan ontsteken. Ze menen ‘een andere kant’ van Mandela te hebben ontdekt, een soort inconsistentie waarmee ze niet helemaal raad weten. Ten onrechte gaan ze er blijkbaar vanuit dat de verzoening die Mandela voorstond identiek was aan vergeten en vergeven. Dat is een misverstand.

Kijken! (Op eerste kerstdag wordt de documentaire in de middag herhaald)