Het probleem met hoge verwachtingen is dat je zo vaak teleurgesteld wordt. Vrijdagavond was het wéér raak. Er was aangekondigd dat Jacob Zuma de natie zou toespreken. De geruchtenmachine raakte op volle toeren.

Zou hij aftreden nadat de rechters van het Grondwettelijk Hof hem een dag eerder genadeloos op de vingers hadden getikt over het misbruik van publieke gelden voor zijn privé-residentie in Nkandla? Ook het parlement kreeg een veeg uit de pan. Dat had in meerderheid het misbruik toegedekt en goedgepraat. Even na half acht rondde Zuma zijn toespraak af. Hij had de loftrompet op het Hof afgestoken. Hij respecteerde de uitspraak en zou een deel van het geld terugbetalen. De hele kwestie had veel te lang doorgeziekt. Hij bood zijn verontschuldigingen aan. Een tikkeltje vilein was zijn uitspraak dat nu eindelijk vaststond dat het woord van de Public Protector, zeg maar de Zuid-Afrikaanse Ombudsman maar dan met steviger bevoegdheden, wet was. Thuli Madonsela stelde al in 2014 vast dat publieke fondsen misbruikt waren en verordonneerde terugbetaling. Veel Zuid-Afrikanen begrepen toen al wel dat die oekaze moest worden opgevolgd.

Maar aftreden ho maar. Journalist Max du Preez tweette dat hij de champagnefles ongeopend terug zou zetten in de koelkast. Collega Justice Malala die na de uitspraak van het Hof schreef dat Zuid-Afrika weer de weg omhoog gevonden had, liet nu weten dat een verdere afdaling was ingezet. En zo regende het nog tot laat in de doorgaans twitterkalme vrijdagavond hartenkreten en huilbuien in honderdveertig tekens.

Ik moet bekennen dat de begeerte om het verlossende woord te horen mij eerder op de avond ook had aangeraakt. Gelukkig was Zuma’s toespraak via BBC World live te volgen. Ik zat op het puntje van mijn stoel wachtend op iets waarvan ik me na afloop realiseerde dat de kans dat het zou gebeuren aan het onwaarschijnlijke grensde. Het voelde als een deja vu. Twee weken terug vergaderde het bestuur van het ANC en leek het er ook even op dat Zuma zou worden afgezet. Dat het bestuur niet tot zo’n stap gemachtigd is, was totaal ondergesneeuwd in de propaganda die, curieus genoeg, vooral door Zuma-gezinde media was aangewakkerd. Daarin heette het dat ‘blank kapitaal’ een offensief op gang had gebracht en dat er een ‘staatsgreep’ dreigde. Media die Zuma in de afgelopen tijd stevig hadden aangepakt, lieten zich door dit frame meeslepen. En zo vierde Zuma’s aanhang na de bestuursvergadering dat de staatsgreep verijdeld was en meenden zijn tegenstanders dat de strijd opnieuw verloren was.

Dat bleek onjuist. Tijdens een persconferentie na afloop van de bestuursvergadering liet secretaris-generaal Mantashe weten dat er een onderzoek zou komen naar de rol van de Gupta’s, een zakenfamilie wier invloed in het Zuma-tijdperk zich zelfs zou uitstrekken tot de benoeming van ministers, en naar andere uitdrukkingen van corruptie. Mantashe zou het onderzoek zelf leiden, getuigen van corrupte zaken konden zich bij hem melden en genoten politieke bescherming. ANC-leden die in de weken voor de vergadering naar voren traden met verklaringen over ‘state capture’ vervulden ‘the honorable thing‘. Deze en andere uitspraken van Mantashe deden mij daags erna concluderen dat het einde van Zuma eraan kwam.

Maar het is nog niet zover. Het ANC geeft zelden toe aan oproepen van personen, partijen of media die niet tot de alliantie behoren waarvan het ANC de kern vormt. We maken zelf wel uit wanneer iets wel of niet gebeurt! Je kunt het kinderachtig vinden en het is zeker een uitdrukking van het onvermogen van nogal wat ANC-leiders om op een volwassen manier met kritiek om te gaan. Vaak voelt men zich dieper gekwetst door kritiek die komt van mensen en organisaties op wier onvoorwaardelijke steun men meende te kunnen rekenen dan wanneer die komt van diegenen met wie men in het verleden een oorlog uitvocht.

Maar er is ook sprake van een proces dat enige tijd vergt. Je wenst dat er aan de ingeziekte vriendjespolitiek en het machtsmisbruik onmiddellijk een einde komt. Hoeveel moet er nog worden stukgemaakt voordat men aan wederopbouw kan beginnen? Wat zou het mooi zijn als al die integere Zuid-Afrikanen die hun sporen verdienden in de strijd tegen apartheid en jonge generaties die dromen van een volwaardige democratie en een beter leven voor iedereen aan de slag kunnen, hun dadendrang niet langer gefrustreerd.

Er zijn lokale verkiezingen op komst. Zuma’s aanhang erodeert maar is nog niet verdwenen. Nogal wat aanhangers bezetten posities die hen in staat stellen een terugkeer naar de oude idealen te ondermijnen en ontwrichten. Het eindspel vergt dan ook strategisch vernuft, een vermogen in soms cryptische bewoordingen tegemoet te komen aan het verlangen naar verandering en geduld, te veel geduld.

Op de vraag hoe het in Zimbabwe toch zo mis kon gaan, antwoordt uitgever Trevor Ncube doorgaans: ‘Die mislukking is geen evenement, het is een proces’. Met andere woorden: het is de uitdrukking van decennialang wanbeleid waarbij het van kwaad tot erger ging. Het goede nieuws is dat een snel groeiende beweging in Zuid-Afrika, zonder enige druk van buitenaf, amper vijftien jaar na Mandela’s presidentschap de strijd voor een terugkeer naar de idealen waarop het verzet tegen de apartheid gebaseerd is aangegaan. Bijna tien jaar terug werd dat kunstje al eens eerder vertoond. Mbeki ruimde het veld onder druk van het protest tegen centralisatie van de macht, het misbruik van de onafhankelijke instituties van de staat en een noodlottige aanpak van Aids, of liever: het gebrek daaraan. Daartegen kwam men in opstand. Tragisch genoeg verschrompelde die strijd tot een keuze tussen twee poppetjes, Mbeki en Zuma. Dat is vandaag niet het geval. Met Zuma staat de politieke verloedering terecht en leeft er in Zuid-Afrika een breed besef dat zijn afzetting het begin van een ander beleid moet worden.

Dus, inderdaad, Zuma is op weg naar het einde. Vorige week meldde Vice-President Ramaphosa dat mensen die willen getuigen over corruptie en machtsmisbruik voor de deur van Mantashe in de rij staan. Vanmorgen riep Ahmed Kathrada, een vroegere strijdmakker en medegevangene van Mandela Zuma op te vertrekken. Maandag vergadert het ANC bestuur opnieuw waarna de fractie, de provinciale premiers en de alliantiepartners worden geconsulteerd. Opnieuw spannend maar liever nog geen al te hoge verwachtingen.