Morgen, donderdag, moeten vier Zuid-Afrikaanse corruptiebestrijders zich melden bij de Hawks, de elite-eenheid van de politie. Onder hen de minister van financiën Pravin Gordhan, die aan het einde van de woensdagmiddag liet weten geen gehoor aan de oproep te geven, en de man die hem opvolgde als interim-hoofd van de belastingdienst Ivan Pillay. Beiden verdienden hun sporen in de strijd tegen de apartheid en als de architecten van het succesverhaal van het nieuwe Zuid-Afrika, de South African Revenue Services (SARS).

De campagne om Pillay en zijn naaste medewerkers ten val te brengen, begon bijna twee jaar terug met een aanhoudende stroom verdachtmakingen in de Johannesburgse Sunday Times. Sinds enkele weken weten we zeker wat al geruime tijd vermoed werd: dat een syndicaat van tabakslobbyisten de hand in deze campagne had. Uit documenten die door een klokkenluider online werden gezet, kan worden opgemaakt dat betrokkenen een aantal overheidsinstituties infiltreerden met het doel concurrenten te frustreren met regelgeving, aan betaling van accijnzen te ontkomen en besluiten gericht op ontmoediging van het roken te voorkomen. Het management van SARS ondernam met succes actie tegen de lobby. Waarna ze in opspraak werd gebracht, geschorst en vervangen door een goede bekende van president Zuma, zijn vroegere babysitter Tom Moyane.

Ook geven de documenten voeding aan de geruchten dat een van Zuma’s zonen bij de lobby betrokken is. Het vroegere apartheidsdoodseskader Craig Williamson, die tegenwoordig vanuit Botswana opereert, wordt eveneens met de lobby in verband gebracht. En Williamson, vermoedelijk de grootste schurk die de apartheid voortbracht, zou weer douceurtjes toekennen aan Julius Malema, de vroegere jeugdleider van het ANC en tegenwoordig leider van de Economic Freedom Fighters, een nieuwe partij die bij de laatst gehouden gemeenteraadsverkiezingen zo’n acht procent van de stemmen haalde. Wat opvalt bij de lijsten van infiltranten van de lobby binnen de staatsveiligheidsdienst, SARS, de politie en enkele departementen is de multiraciale samenstelling van het meer dan honderd mensen omvattende netwerk. Nergens is de regenboognatie meer tot bloei gekomen als in de misdaad, zo lijkt het.

In december vorig jaar deed Zuma een poging het ministerie van financiën eveneens onder controle te brengen van zijn coterie. Hij verving minister Nene door de ANC backbencher Des van Rooijen. Nadat de markten de waarde van de Rand met tien procent deden kelderen en de staatskas na enkele dagen miljarden armer was, werd Zuma gedwongen op zijn besluit terug te keren. Hij had geen andere keus dan Pravin Gordhan te benoemen. Deze verordonneerde collega-ministers om corrupte contracten op te breken en bond de strijd aan met een snel uitdijend gezelschap van Zumagezinde sjacheraars aan wie Number One de leiding van verschillende semi-publieke ondernemingen heeft toevertrouwd. Gordhan wist de internationale kredietbeoordelaars ervan te overtuigen dat zijn land weer op koers was en voorkwam daarmee een besluit om Zuid-Afrika junk status toe te kennen. De Rand herstelde zich met bijna twintig procent ten opzichte van de Dollar.

Tot gisteren. Nadat de Daily Maverick het nieuws naar buiten bracht dat Gordhan, Pillay en twee anderen zich op donderdag bij de recherche moeten melden voor verhoor, incasseerde de Rand onmiddellijk zwaar verlies. Het verrassingselement moet hierbij een rol gespeeld hebben. Gordhan wist zich in de afgelopen periode verzekerd van de steun van het ANC. De Sunday Times verving haar hoofdredacteur, haar opvolger bood excuses aan Pillay en zijn medewerkers aan voor de misleidende berichtgeving van de krant. Weliswaar was het bestuur van SARS nog steeds in handen van een onbekwame slippendrager, de dreiging van vervolging van Gordhan, Pillay en de anderen leek uit de lucht.

Sommigen zien in het decreet van Hawks baas Berning Ntlezema, gerecruteerd door Zuma uit de stal van oud-collaborateurs met de apartheid, een uitdrukking van paniek. Zuma’s positie staat onder druk en er gaan stemmen op om de ANC-conferentie die zijn opvolger moet kiezen te vervroegen. Ik zou graag geloven dat het eindspel is ingezet maar inmiddels ben ik er minder zeker van dat het kwaad dat door de Zuma is aangericht op korte termijn tot zijn val zal leiden. Te zeer worden strategische posities binnen de inlichtingendiensten, de politie, in een aantal provincies en op nogal wat departementen bezet door getrouwen van de president die zich niet zonder slag of stoot zullen neerleggen bij een overgave en een terugkeer naar de oorspronkelijke waarden van hun beweging.

Bij de jongste gemeenteraadsverkiezingen liep het ANC stevige averij op. De beweging werd in een flink aantal urbane centra uit de macht gestoten of kan slechts in coalitie met anderen doorbesturen. Terwijl peilingen erop wijzen dat de populariteit van Zuma ver achter blijft bij de toch nog ruim vijftig procent van de stemmen die het ANC bij de verkiezingen haalde, lijkt hij erin te slagen de schuld voor het verlies bij de verkiezingen in de schoenen te schuiven van zijn felste critici binnen de beweging. Het aanhoudende getreuzel van diegenen binnen de ANC leiding die zich van de huidige rampzalige koers bewust zijn om Zuma te vervangen en een einde te maken aan het machtsmisbruik van zijn kliek, ondermijnt hun prestige elke dag verder. Totdat er niets meer van over is.

Daar gaan ze morgenochtend op weg naar een verhoor om zich te verantwoorden voor hun integriteit. Ondervraagd door mensen die het juist daaraan ontbreekt. Soms heeft de geschiedenis wel erg scherpe tanden.