[ English text below ]

Wanneer ging het mis? Het is een vraag die me al vele malen is gesteld in gesprekken over de voormalige Zuid-Afrikaanse ambassadeur in Den Haag, Carl Niehaus.

Ik heb geen idee.

Niehaus, die acht jaar gevangen zat vanwege zijn betrokkenheid bij de strijd tegen apartheid, werd door Nelson Mandela tot ambassadeur in Den Haag benoemd. Hij vertrok voordat zijn ambtstermijn erop zat. Hij zou ernstig ziek zijn. Aan dat verhaal ontstond grote twijfel nadat Niehaus in Zuid-Afrika in opspraak raakte vanwege een reeks corruptieschandalen. Hij vervalste handtekeningen onder een verzoek om een lening. Hij boekte een vakantiereis naar Zanzibar op kosten van de kerk waarvoor hij kortstondig werkte (en waar hij vertrok nadat er meer kwestieuze zaken aan het licht kwamen). Hij vermeldde in zijn CV dat hij in Utrecht een doctoraat in de theologie behaalde, wat niet waar was. Er lag bij het Johannesburgse Michelangelo Hotel een rekening van tweehonderd duizend Rand op betaling te wachten. Hij bleef in gebreke bij het voldoen van de huur voor de wansmakelijke villa waar hij woonde. Enkele van mijn vrienden wachten al jaren op terugbetaling van taxirekeningen die zij voorschoten. Enzovoorts.

En dan is er die koninklijke onderscheiding die hem aan het einde van zijn ambassadeurschap werd opgespeld. Dat was een mooie en begrijpelijke geste. Niehaus had zich immers onderscheiden als een voortreffelijk vertegenwoordiger van zijn land. Hij richtte een Nederlandse afdeling van het Mandela Kinderfonds op en zette een aanzienlijk aantal zakenmensen ertoe aan om te doneren. Menige krant, tijdschrift en televisierubriek interviewde de ambassadeur. Hij werd een huisvriend van Prins Claus. Tijdens de Gay Games in 1998 ontving hij in de ambtswoning een grote delegatie deelnemende landgenoten en sprak warme woorden over het belang van gelijke rechten. In diezelfde week nam hij in de hoofdstedelijke homobar April het eerste exemplaar van mijn boek over het LHBTI leven in het zuiden van Afrika in ontvangst.

Via via kwam ik er in 2009 achter dat hij de koninklijke onderscheiding als onderpand had achtergelaten bij het Amsterdamse Hotel de l’Europe omdat hij een rekening niet kon betalen. De oud-directeur bevestigde dat en stuurde het lintje na ons telefoongesprek per koerier terug naar Niehaus in Johannesburg. Bij een persconferentie waarin Niehaus enige tijd later bekendmaakte dat hij weer voor het ANC ging werken droeg hij de onderscheiding op zijn revers. Deze actie was vermoedelijk vooral bedoeld voor een Nederlandse correspondent die hij persoonlijk voor de persconferentie had uitgenodigd. Zo kon de imagoschade voor het hotel, dat dit onderpand natuurlijk nooit had mogen accepteren, en voor de waarde van de onderscheiding zelf, worden beperkt.

Niehaus is een uitstekende spindoctor.

In die rol excelleerde Niehaus in de afgelopen jaren ook weer, maar nu als vertrouweling van Zuma, die tot 2018 president van Zuid-Afrika was. De voormalige ambassadeur speelde een hoofdrol in de campagne die erop gericht was de Zuid-Afrikanen wijs te maken dat de miljardenroof uit overheidsbudgetten en daaraan gekoppeld de vernieling van de staatscapaciteit door het Zuma-bewind gericht was op een ‘radicale economische transformatie’ van het land.

Niehaus, die nooit deel uitmaakte van de gewapende vleugel Umkhonto we Sizwe van het ANC, trok bij talloze gelegenheden een guerrilla outfit. Hij wierp zich tevens op als woordvoerder van een militia van ‘veteranen’ dat merendeels bestaat uit mannen die na de afschaffing van de apartheid opgroeiden. Het ANC heeft deze bende inmiddels ontbonden verklaard maar dat weerhield Niehaus er in de afgelopen weken niet van namens hen het woord te voeren. In de aanloop naar Zuma’s gevangenneming hitste Niehaus vanaf het woonerf van de voormalige president in Nkandla de menigte op met een reeks van toespraken. Daarin riep hij de menigte op een cordon rond Zuma te vormen en zijn arrestatie te voorkomen.

Toen dat op niets uitliep, startte Niehaus samen met een aantal kinderen van Zuma en het voormalige hoofd van Zuma’s inlichtingendienst de recente campagne gericht op een ‘shut down’ van Zuid-Afrika, daarbij alle geldende beperkingen vanwege Covid-19 negerend.

Inmiddels likt Zuid-Afrika de wonden. De schatting van opgelopen schade loopt in de miljarden. Niehaus zou op de lijst van verdachten staan naar wie het openbaar ministerie inmiddels onderzoek doet. Duizenden Zuid-Afrikanen meldden zich bij initiatieven om de boel weer op te ruimen en het transport van voedsel naar de getroffen gebieden te garanderen.
Het is te simpel om het drama van de afgelopen week alleen op het conto van Niehaus en nog twee handenvol andere intriganten te schrijven. De immense ongelijkheid, nog sterk toegenomen door negen jaar Zuma, vormt een voedingsbodem voor aanhoudende onrust, een tikkende tijdbom die alleen ontmanteld kan worden door ingrijpende sociale veranderingen en de opbouw van een functionerende overheid.

Maar ondertussen lijkt het mij volkomen gerechtvaardigd om Niehaus te verzoeken die koninklijke onderscheiding in te leveren.

*

When did it go wrong?

It is a question I have been asked many times in conversations about the former South African ambassador to The Hague, Carl Niehaus.

I have no idea.

Niehaus, who once spent eight years in prison for his involvement in the fight against apartheid, was appointed ambassador to The Hague by Nelson Mandela. He left before his term was up, claiming to be severely ill. Serious doubt was cast on that story after South African news reports exposed a number of corruption scandals around Niehaus. He had forged signatures in a request for a loan. He had booked a holiday trip to Zanzibar at the expense of a church for which he worked briefly (and which he left after more questionable matters came to light). His CV stated, falsely, that he had a doctorate in theology at Utrecht University. A bill for a two hundred thousand Rand stay at Johannesburg’s Michelangelo Hotel was left unpaid. He defaulted on the rent for the glaringly vulgar nouveau-riche mansion where he lived for a while. Some of my friends are still waiting for their refunds of massive private taxi payments they advanced. The list goes on.

And then there is the story of the Dutch Royal decoration that had been pinned on him at the end of his ambassadorship. It had been a beautiful gesture by the Dutch monarchy to award Niehaus, – as was said at the occasion -, for being an outstanding representative of his country. It was mentioned that Niehaus had set up a Dutch branch of the Mandela Children’s Fund and that he had encouraged a considerable number of Dutch businessmen to donate. Many a newspaper, magazine and television column interviewed him. (Niehaus also became a friend of Prince Claus, our then Queen Beatrix’s husband). During the Gay Games in 1998, the ambassador received a large delegation of participating South African countrymen at his official residence and spoke warm words about the importance of equal rights. In the same week, in an Amsterdam gay bar called April, he accepted the first copy of my book on LGBTI life in southern Africa).

Over a decade later, I heard through the grapevine that Carl Niehaus had left the royal decoration as ‘collateral’ at the Amsterdam Hotel de l’Europe because he could not pay its bill. When I phoned the then manager of the hotel, he confirmed this, then returned it by courier to Niehaus in Johannesburg. When, at a press conference some time later, Niehaus announced that he was going to work for the ANC again, he was seen wearing the decoration on his lapel. This performance was probably meant to be noticed by the Dutch newspaper correspondent Niehaus had personally invited to the press conference.
If Dutch media observed that the honour was once again displayed by its proud owner, the damage to the Hotel de l’Europe’s image, and the slight to the Dutch Royal House committed by both parties in the ‘collateral’ transaction, might be undone.

Niehaus was always the spin doctor.

In that role he would later excel again, especially when he reinvented himself as a confidant of (now former) South African President Zuma. He played a leading role in the campaign that tried to convince South Africans that the theft of billions and the hollowing out of the state under Zuma was aimed at a ‘radical economic transformation’ of the country. Niehaus, who was never part of the ANC’s armed wing Umkhonto we Sizwe, donned guerrilla outfits to emphasize his radical-ness. He volunteered as a spokesman for what purported to be a ‘veterans’ army’ which consisted mostly of men who grew up after the abolition of apartheid.

The ANC recently disbanded this militia, but that has not stopped Niehaus from speaking on their behalf in recent weeks. In the run-up to Zuma’s imprisonment on 7 July 2021, Niehaus, from the former president’s residence in Nkandla, called for a ‘cordon sanitaire’ around Zuma to prevent his arrest. When that did not work, Niehaus, together with a number of Zuma’s children and the former head of Zuma’s intelligence service, – ignoring all prevailing COVID-19 restrictions -, campaigned for a ‘shut down’ of South Africa, .
South Africa now licks its wounds. Estimates of the damage run into billions. Niehaus is said to be on the list of suspects that the National Prosecution Authority is investigating. Thousands of South Africans are cleaning up the mess and help transport food to the affected areas.

It is too easy to blame the drama of the past week solely on Niehaus and two other handfuls of conspirators. The immense inequality, greatly increased by nine years of theft from state coffers and breakdown of state capacity under the Zuma government, is a breeding ground for unrest. This ticking time bomb can only be dismantled by far-reaching social changes and the building of a functioning government.

But in the meantime I think it is entirely justified to ask Niehaus to return that royal decoration to the Netherlands.