De Duitse verkleedjournalist Gunther Walraff heeft een jaar lang als de Somalische vluchteling Kwami Ogonno door Duitsland gewandeld.
Kwami Ogonno? Dat lijkt me geen Somalische naam. Nurrudin Farah of Ayaan Hirsi Ali – zo heten ze daar! Kwami zou met een beetje goede wil een Ghanees kunnen zijn (al is Kwame dan beter), en Ogonno een Nigeriaan.
Ze zien er in Afrika blijkbaar allemaal hetzelfde uit. En ze heten er ook hetzelfde.
Walraff lijkt op Zwarte Piet, of beter: Michael Jackson die weer zwart wil lijken. Zijn film, Zwart over Wit, toont ons de afschuwwekkende beelden van racistische hooligans, die Ogonno onheus bejegenen in de trein. Racistische hooligans? Dat moet echt in de krant! Waarmee ik niet wil zeggen dat het onuitstaanbare gedrag van hooligans niet steeds weer aan de kaak moet worden gesteld.
Walraff’s infiltratie van Bild Zeitung en zijn vermomming als Turkse gastarbeider schreven terecht geschiedenis. Maar nu is Walraff in de valkuil van zijn eigen anti-racistische dadendrang gevallen. Hij heeft zich laten ombouwen tot een karikatuur.

In Zuid-Afrika zijn ze met het fenomeen hooligans niet bekend. Maar buiten in de binnentuin is een weaver al uren bezig om zijn zelfgevlochten huisje, dat aan een van de boomtakken hangt, te demonteren. Het is een destructief land.

Het Amerikaanse eZine Parlour schrijft mooie woorden over ZAM. ‘I just discovered ZAM Magazine. The moment I opened it, I fell in love. Finally an Amsterdam-based magazine that focuses on Africa and African topics! But what I love most about the publication in their portrayal of contemporary Africa in its splendor. The articles show that the continent is more than just problems, and the pieces were well thought out and well written. From arts and culture to politics and entertainment, ZAM had me covered. It’s about time.’
Mooi eerbetoon aan alle makers van ZAM!

Voor de eerste show in zijn eigen theater (Lalalalalala lalalalala!) hadden we vrijkaartjes.Dat was in 1969 en de voorstelling heette Shaffy Verkeerd. Was in deze titel een cryptische boodschap over Ramses’ seksuele levenswandel verborgen? Ik weet het niet.
We hadden die vrijkaartjes omdat mijn opa portier was in Felix Meritis. Na de voorstelling wipte Ramses vaak nog even aan en wisselden ze een paar woorden. Thuis hoorde ik mijn oma zeggen dat Ramses een ‘grammofoonplaat’ was. Later begreep ik dat dit voor kinderoren verhullend taalgebruik was voor
‘biseksueel’ – hij kon aan beide kanten bespeeld worden…
Jammer dat door de seksuele revolutie (en door de invoering van de cd) onze taal zo verarmde.

Het beveiligingsbedrijf dat het Duitse voetbalteam op de WK 2010 in Zuid-Afrika begeleidt, heeft de spelers aangeraden een kogelvrij vest te dragen en niet het hotel uit te gaan als dat niet nodig is. Zucht. Maar een ander bedrijf gaat nog verder en noemt Zuid-Afrika gevaarlijker dan Irak en Afghanistan. Kinnesinne, weten we inmiddels. Het bedrijf slaagde er niet in om het felbegeerde contract voor 2010 binnen te slepen.
Mooie quote in een artikel van Floor Milikowski en Evelien Hoekstra over de WK in het zomernummer van ZAM. Als Lungi Madi, die in een van de betere buurten van Soweto een bed & breakfast inricht, wordt gevraagd of hij zich wel eens zorgen maakt over de veiligheid van zijn gasten, antwoordt hij: ‘Ja, die Engelse hooligans schijnen heel gevaarlijk te zijn. Die wil ik hier niet hebben.’ Het boek van Milikowski en Hoekstra, De droom van Zuid-Afrika; achter de schermen van het WK, komt volgende maand uit.

Een 22 oktober grap? Donderdag vindt er in De Balie een bijeenkomst plaats onder het motto ‘How to kill Mugabe?’ Het wordt ‘een avond vol ideeen om van vervelende wereldleiders af te komen’ en is een initiatief van de New Involvement Foundation, een ‘nieuwe ontwikkelingsorganisatie.’ Tijdens de avond komen onder meer ‘huurmoordenaars en diverse experts’ aan het woord.
Leuk? Nee. Om twee redenen.
Om te beginnen is het aan de Zimbabwanen zelf om te bepalen op welke wijze ze hun land in democratisch vaarwater krijgen. Als organisaties die Zimbabwanen vertegenwoordigen, zoals de vakbeweging of de coalitie van groeperingen die ijvert voor een nieuwe grondwet, de internationale gemeenschap oproepen hun strijd te ondersteunen, dien je dat serieus te nemen. Maar er bestaat geen oproep aan westerse ‘ontwikkelingswerkers’ om Mugabe een kopje kleiner te maken, dus dat moet je dan laten als je mensen in Zimbabwe serieus neemt. En als zo’n oproep wel bestond, hoor ik u vragen? Maar ook die vraag getuigt van een groot gebrek aan inzicht in hoe democratische bewegingen hun doelen willen bereiken.

In de tweede plaats bevestigt de aangekondigde bijeenkomst het misverstand dat de problemen in Zimbabwe zijn opgelost als je Mugabe liquideert. Maar de man is de vertegenwoordiger van een kliek die bij het voortbestaan van de status quo grote, materiele belangen heeft. De top van de veiligheidsdiensten, de ZANU-pf leiding, ministers en provinciale bestuurders spinnen garen bij de armoede. Mugabe omver duwen is niet genoeg. Als hij valt, zal de kliek een ander naar voren schuiven. Mijn gok is Emmerson Mnangagwa, de minister van de defensie, een van de aanstichters van de slachting van de aanhang van ZAPU in de jaren tachtig, schatrijk geworden aan de oorlog in de DRC, een schurk in de eerste categorie. Met dank aan De Balie.

Maar wat wordt het leuk donderdagavond! Na Enjoy Poverty, het stompzinnige filmverhaal van Renzo Martens waarin hij als een klassieke missionaris de negers leert hoe ze van hun ellende kunnen profiteren, niet meer zo gelachen. Soms denk ik dat de armoede in Nederland groter is dan in Zimbabwe.

Vannacht heb ik het laatste deel van Hans Warrens’ Geheim Dagboek uitgelezen. Of eigenlijk: het voorlaatste. Het beslaat de jaren 1998 – 2000 en eindigt ruim een jaar voor zijn dood. Zijn allerlaatste dagboek werd al kort na zijn overlijden in 2001 uitgebracht.

Ik denk dat ik midden jaren tachtig voor het eerst een aflevering uit de reeks las. Het was het begin van een verslaving die nu, vrij abrupt, tot een einde komt. Vierentwintig delen later dient zich een leven zonder dit bijna jaarlijkse feest aan. De pijn wordt verzacht door het gegeven dat het leven waarin Warren ons lezers zo eerlijk, soms schaamteloos, een gedetailleerde blik gunde, is uitgeleefd. Ooit zal ik het herlezen: de tochten door Griekenland, het eindeloze restaurantbezoek (nooit zonder vermelding van het prijskaartje), de kennis van vogels en fauna, de Kafavis vertalingen, het huwelijk met Mabel en de schuchtere stappen op het homoseksuele liefdespad.
Toen ik jaren geleden voor het eerst Parijs bezocht, ging ik op zoek naar de sporen die Warren in de rokerige, Algerijnse krochten in de buurt van de Boul Mich achterliet. Meeslepende herinnering.
Toen ik vorig jaar in Zeeland was, heb ik vanuit de bus op de plaatsnaambordjes gelet en bij Kloetinge in stilte gesalueerd. Hier woonde de meester, bijna vijftig jaar lang.
Gejuicht heb ik toen hij in het deel dat ik net afsloot de titel ‘Afrikaanse primitieve kunst’ verwierp. ‘Er is niets primitief aan. Ik noem het oerkunst.’ En later, over Carel Willink die hij haatte, schreef: ‘Dat is geen kunst. Dat is kunsjt.’
Vreemd dat iemand pas acht jaar na zijn dood overlijdt.

Vrijdagnacht is Keith Goddard overleden en sindsdien stromen de condoleanceberichten en herinneringen mijn inbox binnen. Wat had ie veel vrienden!
Keith was directeur van GALZ, de Gays and Lesbians of Zimbabwe, een van de moedigste organisaties die ik ken. Na Mugabe’s homofobe uitval in 1995 verlieten de meeste blanke leden de drie jaar eerder opgerichte organisatie. Ze waren bang geworden al hadden ze daar weinig reden toe. Mugabe had geen probleem met blanke homo’s – die rare sexuele voorkeur zit immers in de aard van het blanke beestje – maar riep de gelijkslachtelijke liefde tot ‘onAfrikaans’ uit. Ook betitelde hij het gedrag van homo’s als ‘erger dan dat van beesten.’ In Artis weten ze wel beter.
De ironie wil dat dankzij Mugabe GALZ kon worden overgenomen door zwarte leden die minder last hadden van angstgevoelens maar zich door de uitspraken van ’s lands leider dermate gekwetst voelden dat ze de strijd aangingen.
Keith was een van de weinige blanken die de organisatie trouw bleef en mede dankzij zijn scherpe inzicht en strategisch vermogen al snel tot directeur werd benoemd. Sindsdien heb ik hem vele keren ontmoet in Harare, Amsterdam en Johannesburg. Analyse op de lippen, glas rode wijn in de linkerhand, sigaret in de rechter en meestal een shawl om, ook al vielen de mussen dood uit de boom van de hitte. Onder zijn leiding kwam een lange stroom talentvolle zwarte activisten tot wasdom en verwierf GALZ groot internationaal aanzien. Dat homoseksualiteit in Afrika zo’n fel besproken onderwerp is – gisteren nog werd in het Ugandese parlement een ‘wet tegen homoseksualiteit’ ingediend, een reactie op de snel groeiende homobeweging in dat land – is niet in het minst de verdienste van Keith.
Keith zou de Ugandese campagne tegen homo’s in stilte hebben toegejuicht. ‘Je organisatie groeit van een beetje weerstand’, vertelde hij me in 1995.

Terug in Johannesburg kon ik het toch weer niet laten om het Nederlandse nieuws te volgen. Alsof er hier niets gebeurt! Zo vond ik een aankondiging van een conferentie over mislukkingen in de ontwikkelingshulp in Afrika. (Er staat ontwikkelingssamenwerking maar ik blijf hulp zeggen zolang er van samenwerking geen sprake is) Die mislukkingen zijn ‘vervelend’, maar ‘ze moeten niet tot schaamte en ontkenning leiden’, aldus de aankondiging. Nee, ‘er moet van geleerd worden.’
En daar gaat het over op die conferentie die georganiseerd wordt door ABN Amro.
Door wie?
Door ABN Amro.
Een gotspe.

Maandag weer terug naar het beloofde land.
Dag huis in Mozambique gezever.
Dag Mariette Hamer (sterkte!).
Dag AOW op 67, nee op 65, nee op 67, nee op 65, nee!,
Hero, proost. Neem er een van me.
Dag regen.
Dag wind.
Dag land van vijftien miljoen mensen…

Licht duizelig na alle one liners en open deuren dwaalde ik na afloop van de Globaliseringslezing van Dambisa Moyo door de zaal van Felix Meritis.
Wat ik ervan vond, was enkele keren de vraag. Ik wist het niet.
Natuurlijk was veel hulp weggegooid geld en terecht gekomen in de zakken van Afrikaanse potentaten. Ja, de hulp heeft een cultuur van afhankelijkheid gecreeerd. Zeker, de armoede in Afrika vandaag is groter dan kort na de onafhankelijkheid vijftig jaar geleden. En ja, het aantal armen is in Afrika lager dan in India en China, zoals Moyo – een Zambiaanse econome – nog eens fijntjes opmerkte.
Zelden heb ik een Kamerlid zo vaak instemmend zien knikken. Jan Arend Boekestein was het in alles met Moyo eens.

Of ze zich een Ayaan Hirsi Ali voelde? Gespreksleider Marcia Luyten stelde de vraag toen we al lang en breed aan het bier wilden. De zaal was tot de nok toe gevuld en volgehangen met spotlights vanwege de televisie-opnamen. Wat een vrouwenvraag, mopperde een collega-journalist. En wat was Luyten in het gesprek dat zij moest leiden vaak zelf aan het woord.

Maar hoe moet het dan met de ontwikkeling van Afrika. Zo concreet als Moyo was in haar weerzin van hulp, zo vaag klonken de oplossingen. Ze was enthousiast over de Chinezen, die de hulp niet bedelven onder een moralistisch (en ook geen maoistisch) tapijt. Handel. Markt. Investeringen. En het westen moet ophouden met de promotie van democratie als voorwaarde tot groei.
Maar doet het westen dat? Mijn indruk is eerder dat donoren erop staan dat er verkiezingen worden gehouden (inclusief het hele circus van westerse waarnemers) en dat er iets bestaat dat lijkt op een meerpartijendemocratie. Maar sterke maatschappelijke organisaties (en minder ngo’s), vrije media en creatieven die vragen stellen horen evenzeer bij een democratie. Waarom zijn dat geen peilers in de hulp?

Er moet een sterke overheid komen, een overheid die diensten verleent, zei Moyo. Ze sloeg de spijker op zijn kop. Maar hoe verhouden die sterke overheden zich vervolgens tot de markt? Mag de overheid reguleren? Het lijkt me een les die we van de huidige internationale recessie kunnen leren, maar mag die ook in Afrika worden toegepast?
In de jaren tachtig werd in Afrika de overheidsbureaucratie uitgehold en de gezondheidszorg en het onderwijs afgebroken. Dat heette ‘sociale aanpassing’ en het gebeurde in opdracht van het IMF en de Wereldbank. De gevolgen zijn desastreus geweest. De Camerounese wetenschapper Basile Ndjio vertelde me vorig jaar hoe de overheidsbureaucratie in zijn land, die gevormd werd door mannen en vrouwen die er belang aan hechtten dat hun kinderen naar de universiteit gingen, werd vervangen door een elite, die in zo kort mogelijke tijd schatrijk wil worden. Een elite die aanschurkt tegen de criminele sector in het land. Met dank aan het ‘sociale aanpassingsprogramma.’

Het is een historische context die Moyo over het hoofd ziet, zoals ook politieke factoren nagenoeg onbesproken blijven. Of nee, ergens wilde Moyo nog wel benadrukken dat het natuurlijk van belang is om de handelsbarrieres op te heffen, de landbouwsubsidies aan westerse boeren stop te zetten en de schulden kwijt te schelden. ‘Maar dat doen jullie nooit want dat is niet in jullie belang’, hoorde ik Moyo zeggen.
Het was het enige moment waarop Arend Jan Boekestein bewegingsloos in het niets staarde.