Zomaar een greep uit het programma van Jacob Zuma: herschrijven van de grondwet, herinvoering van de doodstraf, alle macht aan traditionele leiders, grootscheepse nationalisaties, het terugdraaien van gelijke rechten voor lgbtiq+-ers, vrijwaring van vervolging van iedereen die zich schuldig heeft gemaakt aan diefstal van minstens 80 miljard euro uit de schatkist en het afbreken van essentiële dienstverlening (energie, transport, belastinginning, politie, justitie, enz.). Bovenal eist de partij een generaal pardon voor Zuma zelf.

Wat je het ANC ook allemaal kunt aanwrijven – waar er sprake is van herstel van de enorme schade die onder Zuma is aangericht, bleef het kort samengevat: too little, too late –, de partij respecteert de rechtstaat. Onafhankelijke rechtspraak, vrije media, enzovoorts. Uit de programma’s van zijn populistische opponenten spreekt slechts minachting voor wat in de afgelopen drie decennia zorgvuldig is opgebouwd. Herkent u het?

Het ANC heeft nu ondanks het grote, en terechte, verlies van bijna een derde van zijn electoraat een sleutelpositie. Gedwongen tot coalitievorming kan het in de richting kijken van Zuma’s nieuwe partij en de Economic Freedom Fighters onder leiding van Julius Malema. Die laatste partij sympathiseert in verregaande mate met Zuma’s programma.

Of het kan samenwerking zoeken met de centrumrechtse Democratische Alliantie die bij de recente verkiezingen opnieuw weinig indruk maakte. Een procentje meer, maar honderdduizenden stemmen minder.

Ondanks eerdere berichten overtreft een opkomst van ruim 58% die van de vorige verkiezingen niet. Integendeel. Van de ruim 27 miljoen geregistreerde kiezers bleef ruim 40% thuis. Van het totaal aantal stemgerechtigden is dat aanzienlijk meer dan de helft.

Dat vind ik misschien nog wel het treurigste. Blijkbaar zien veel Zuid-Afrikanen geen werkbaar alternatief voor een beweging waarin zij het vertrouwen verloren hebben.

Mogelijk uit wanhoop, wellicht op grond van tribale/etnische sentimenten zette 15% van de kiezers een kruisje bij het portret van Jacob Zuma die, dankzij een recent besluit van het Constitutionele Hof, niet eens op dat stembiljet had mogen staan. Zuma heeft immers een strafblad. (Kandidaten met strafblad die hoog scoren, ook dat is een fenomeen waarmee Nederlanders bekend zijn)

Organiseren de meeste relevante partijen zich vooral rond een sterk anti-ANC sentiment, aan de recente verkiezingen namen ook nieuwe formaties als Rise Mzansi en Build One South Africa mee. Misschien vormen ze met minder dan een handvol zetels de kiem van meer overtuigende en constructieve alternatieven voor het ANC? Die rol had ook heel goed door onafhankelijk kandidaat Zackie Achmat kunnen worden gespeeld, als hij de kiesdrempel had gehaald. Achmat, destijds ANC-er, richtte in de loop van de jaren negentig een brede en zeer succesvolle beweging op die het desastreuze aidsbeleid van de toenmalige regering-Mbeki wist te keren. In een reactie op de uitslag van deze verkiezingen sprak de activist van een ‘watershed moment’, een waterscheiding. Welke kant de rivier op stroomt, moet de komende weken duidelijk worden. Maar dat Zuid-Afrika vooreerst een periode van instabiliteit ingaat, waarbij ook president Ramaphosa niet al te zeker zal zijn van zijn positie, is duidelijk.