Zuma wankelt. Vanaf morgen vergadert het National Executive Committee (NEC) van het ANC, het hoogste bestuursorgaan van de organisatie. De directe bemoeienis van een Indiase zakenfamilie, de Gupta’s, met benoemingen in het kabinet en op departementen staat hoog op de agenda. Dat roept vanzelf veel vragen op over de grenzeloze ruimte die Zuma daaarvoor schiep.

Gistermiddag bevestigde de staatssecretaris van financiĕn Mcenisi Jonas dat de Gupta familie hem afgelopen december aanbood om minister te worden. Hij weigerde resoluut. Vytjie Mentor, voormalig chief whip van de ANC fractie liet via Facebook weten dat zij in 2010 een ministerspost Publieke Werken kreeg aangeboden ten huize van de familie in het Johannesburgse Saxonwold. ‘Zuma zat in een kamer verderop’, schrijft ze. Vanmorgen verklaarde Barbara Hogan op de Zuid-Afrikaanse radio dat zij tijdens haar ministerschap voortdurend het idee had dat de Gupta’s ergens aan de touwtjes trokken. Ze werd regelmatig onder druk gezet om gesprekken te voeren met de vertegenwoordigers van een luchtvaartmaatschappij die het eigendom is van de familie. De vakbeweging, het bedrijfsleven, de communistische partij, de Raad van Kerken, de parlementaire oppositie en tal van media tekenden inmiddels protest aan. Ook voormalige Robben Islanders als Andrew Mlangeni en Ahmed Kathrada hebben zich uiterst kritisch uitgelaten.

De onthullingen die in de afgelopen dagen als pus uit een open wond kruipen vormen het topje van de ijsberg. Die ijsberg heet ‘state capture’. Het verwerven van zeggenschap over de besluitvorming door parlement en overheid buiten de democratische kanalen is gaande vanaf de jaren negentig. Het plaatsen van miljarden omvattende wapenorders tijdens het presidentschap van Mbeki werd door zijn biograaf Mark Gevisser gekarakteriseerd als ’the poisoned well of South African politics’. Uit die vergiftigde bron put sindsdien een web van begunstigden op alle niveaus. Het levert ze overheidsopdrachten, provisies en steekpenningen op. We weten steeds meer wie in welke functie tot het netwerk behoren. Naast Zuma en zijn zoon Dumizani, die als middle man tussen de Gupta’s en zijn vader zou opereren, een drietal provinciale premiers, de topfunctionarissen op het kantoor van de openbaar aanklager, de politie, de inlichtingendienst, de belastingdienst en de luchtvaartmaatschappij is dat een aanzienlijk aantal kleine graaiers op lokaal niveau.

In december maakte Zuma een kapitale blunder. Op 9 december, in Zuid-Afrika inmiddels 9/12 gedoopt, kondigde hij aan de minister van financiĕn te vervangen. Het bracht niet alleen de Rand in een vrije val en kostte het land een vermogen maar lokte tevens immens protest uit. De directeur-generaal van het ministerie, Lungila, dreigde op te stappen, er waren protestverklaringen en demonstraties. De ANC-top verklaarde niet in de beslissing gekend te zijn. Na vier dagen werd Zuma gedwongen zijn beslissing te herroepen en werd de eminente Pravin Gordhan, die van 2009 tot tot 2014 die post al bekleedde, tot minister van financiën benoemd. Zuma had in zijn eigen voet geschoten.

Sindsdien is het in de woorden van oud-vakbondsleider Zwelinzima Vavi ‘oorlog’. Zuma-getrouwen doen er alles aan Gordhan in diskrediet te brengen. De Gupta-familie zou volgens de laatste berichten zelfs een nieuwe wisseling in het kabinet hebben voorbereid. Deze zou de moedige staatssecretaris Jonas de kop hebben gekost.

Eerder deze week kwamen verontruste ANC-leden in Soweto bijeen in het huis van Seth Mazibuko. Bijna twintig jaar terug mocht ik hem interviewen over de scholierenopstand van 1976. Hij speelde daarin destijds een belangrijke rol. Ik trof toen een inspirerende man die, zo blijkt nu, trouw bleef aan de idealen van toen. Minder integere leden van het ANC omsingelden zijn huis. De politie moest eraan te pas komen om de deelnemers aan Seth’s vergadering te ontzetten. De secretaris-generaal van het ANC, Gwede Mantasha die een solidariteitsbetuiging van leden van de vroegere Nederlandse anti-apartheidsbeweging begin deze week nog afdeed als ‘inmenging’, spreekt nu van een ‘dreigende maffiastaat’.

Zo keert het tij. Het vermogen van het ANC om in eigen kring het verzet op te roepen tegen verschrikkelijke dwalingen is al eerder vrij aanzienlijk gebleken. Activisme vormt deel van het DNA van heel veel Zuid-Afrikanen. Daar mag het ANC zichzelf mede voor op de borst kloppen. Met Zuid-Afrikaanse vrienden die in de afgelopen jaren het object van laster en broodroof zijn geweest, omdat ze de belangen van hun land voorop stelden, deel ik de opluchting dat de strijd nu eindelijk is losgebarsten. We lezen weinig in de krant over wat zich momenteel in Zuid-Afrika afspeelt, maar volg de sociale media of volg de berichtgeving van de Daily Maverick.