De president heeft gesproken. In Polokwane in het noorden van Zuid-Afrika is de 52ste ANC conferentie van start gegaan. Mbeki’s openingsrede wordt live op televisie uitgezonden. De zegeningen van 13 jaar democratie tellen 32 pagina’s. Het is een indrukwekkend overzicht van wat bereikt is.

Maar er zijn ook problemen, vervolgt Mbeki. Sommigen zien in een ANC-carriere een mogelijkheid tot lotsverbetering. Politieke banen leveren materiele voordelen op. In de jacht op posities worden er soms stemmen gekocht. Soms wordt steun met geweld afgedwongen. Het individuele belang wint het van de beweging, de nationale revolutie, de strijd voor de armen.

De kranten schrijven dat het ANC verdeeld is. Is dat zo? Spreek, kameraden,spreek uit wat je dwars zit. Waar gaan onze verschillen dan over? De president roept op tot debat.

De onuitgesproken suggestie is: wie straks bij de verkiezingen voor een nieuwe ANC-leider op Zuma stemt, kiest voor carrierisme en vriendjespolitiek.

Na Mbeki’s toespraak barsten de spreekkoren voor Zuma weer los.

Er is een diepe onvrede over Mbeki’s centralisme. Over het feit dat alles in de afgelopen jaren in het presidentiele kantoor werd bedisseld. Over de wereldvreemdheid van Mbeki-de-intellectueel die nog vrijwel uitsluitend per digitale nieuwsbrief met de buitenwereld communiceert. Over de twijfel die de president blijft zaaien aan het eigen aidsbeleid. Over het misbruik van staatsinstellingen in de strijd tegen vermeende politieke tegenstanders. Volgens Mbeki-biograaf Mark Gevisser acht de ANC-leider zichzelf niet alleen het slachtoffer van samenzweringen maar ziet hij deze ook als een noodzakelijke manier van politiek bedrijven.

Acht jaar na de aankondiging kwam vorige maand dan eindelijk The Dream Deferred uit, het bijna literaire levensverhaal van Thabo Mbeki. Gevisser voerde het woord bij de presentatie in The Great Hall op de campus van de Johannesburgse universiteit. Niet eerder maakte ik een boekpresentatie bij waarvoor je een half uur in de file staat. Gang- en zijpaden gevuld, monitoren in de hal voor de ongelukkigen die er niet meer inkonden. 1500 mensen luisteren ademloos naar de auteur en de navolgende paneldiscussie.

Wat beweegt Mbeki? Hoe moet zijn houding begrepen worden? Waarom ging het zo verschrikkelijk mis? Kan dat hersteld worden en hoe dan?

‘Polokwane’, waar het ANC vijf jaar voor zijn honderdste verjaardag de balans opmaakt, rekent af met een man die zichzelf ziet als een trouwe dienaar van een oppermachtige beweging en die voortgaat in de voetsporen van Albert Luthuli, Oliver Tambo, Walter Sisulu en Nelson Mandela. De waarheid is dat hij van het ANC een gesloten en bange beweging heeft gemaakt.

Het is een tragiek, en een ironie, dat het verlangen naar een open en democratisch ANC, naar een beweging die daadkracht en compassie combineert in de strijd tegen armoede, werkloosheid en aids zich nu lijkt te vertalen in een keuze voor Jacob Zuma.  

(Zie volledige toespraak Mbeki: http://www.mg.co.za/ContentImages/327872/political_report.pdf )