Nicholas Hlobo, de African Mama’s Graceland en mijn Zuid-Afrika huis.

Inmiddels woon ik alweer vijf jaar in Nederland. Even abrupt als bij mijn ‘emigratie’ naar Johannesburg in 1993 besloot ik achttien jaar later om weer mijn koffers te pakken en van standplaats te wisselen. Redenen genoeg en niet één had met Zuid-Afrika te maken. Op vragen naar het waarom relativeerde ik mijn terugkeer met de mededeling dat er louter sprake was van een fysieke beweging. Wat maakte het in een tijd van globalisering en overspannen mobiliteit nog uit waar je woonde? Bovendien was er in de bijna twee decennia dat ik in het beloofde land woonde zoveel weefsel gegroeid dat losmaken onbegonnen werk was. Zuid-Afrika woonde inmiddels in mij.

Ontsnapt het me even dan houden tal van Zuid-Afrikaanse ankerpunten in de nieuwe woonomgeving me bij de les. Op het bureau, schuin achter mijn laptop, staat een portret van Simon Nkoli, de eerste liefde op mijn verre pad, gemaakt door Kadir van Lohuizen. Schuin erboven hangt Marlene Dumas’ Portrait of a young Nelson Mandela’, Zanele Muholi’s foto van twee in plastic gehulde meisjes ernaast. In de woonkamer een litho van Senzo Shabangu. Op tafel Mikhael Subotzky’s fotoboek Ponte City opengeslagen bij het beeld van de heuvel waarop ik de eerste acht jaar van mijn leven in Johannesburg uitkeek. Clifford Charles’ portret van de medio jaren tachtig door Zuid-Afrikaanse doodseskaders vermoordde Thami Mnyele in de slaapkamer. Een foto van Jürgen Schadeberg, gemaakt in Soweto in de gang. Mandela duikt in mijn interieur wellicht net iets te vaak op: als kaars, koelkastmagneet, spaarpot en dienblad. Mijn boekenkasten staan vol met Africana.

Dat zoveel in huis aan Zuid-Afrika, en vooral Johannesburg, herinnert, duidt ook op een lichte angst dat al die in bijna twee decennia opgedane herinneringen vervagen en dat het weefsel loslaat en verschrompelt. Inmiddels is dat een zeer onterechte angst gebleken. Want opeens landt Zuid-Afrika in het huis van een vriendin die haar pleegdochter uit Johannesburg op bezoek krijgt. En dan weer neemt Zuid-Afrika plaats aan de keukentafel van de documentairemaakster die in de jaren tachtig in Z., die zijn land ontvlucht was, het talent herkende waaruit inmiddels tal van speelfilms en documentaires ontsproten. Zuid-Afrika is overal, op filmfestivals, Afrovibes, Julidans, Holland Festival, Writers Unlimited, Mundial. Zuid-Afrikaanse denkers verlichten met regelmaat een Nederlands publiek bij lezingen en debatten. In een radio-interview over het boek dat ik met Madeleine Maurick schreef over homoseksualiteit in Afrika getuigde onlangs Döne Fil over de onmetelijke indruk die een roze Kaapse imam tijdens een van zijn bezoeken aan Nederland op haar gemaakt had. Er wordt uitgewisseld en geco-creëerd dat het een lust is – in theaterproducties, tijdens IDFA, in art residences en festivals. Etienne van Heerden, Zanele Muholi, Gregory Maqoma, James Ngcobo, Mamokgethi Phakeng – schrijver, fotograaf, danser, theatermaker, taalvirtuoos, ik zie ze hier vaker dan in het beloofde land. De expositie van William Kentridge in Eye trok tienduizenden bezoekers. En dan al die boeken die inmiddels in vertaling uitkomen. Let op: binnenkort verschijnt bij Uitgeverij AtlasContact Jonny Steinberg’s Een man van goede hoop. Lezen!

Vorige week verscheen Zuid-Afrika aan mij in Scheveningen en Alkmaar. Jazeker. In Beelden aan Zee opende een expositie van Nicholas Hlobo, Imilonji Yembali, Memories of History. Een adembenemend schouwspel met identiteit als sleutelwoord. Rubber, katoen en rode oker vormen het materiaal waarmee Hlobo zijn verhaal vertelt als Zuid-Afrikaan, als man, als homo en als Xhosa. Zien!

Een dag later ging Graceland in premiere. Hierin reconstrueert Leoni Jansen de geschiedenis van Paul Simon’s project in de jaren tachtig samen met acht geweldige Zuid-Afrikaanse zangeressen en een topband uit dat land. Een prachtig verhaal, meeslepend verteld. Het gezelschap doet de komende maanden tientallen Nederlandse steden aan. Kijken!

In een artikel in Trouw (woensdag 17 februari 2016) schrijft Meindert van der Kaaij dat er anno 2016 nog maar weinig over is van de verbondenheid tussen Nederland en Zuid-Afrika. Geld en energie voor culturele uitwisseling tussen beide landen komen nog overwegend uit Zuid-Afrika. Culturele banden hebben door de culturele boycot in de jaren zeventig en tachtig ‘een enorme knauw gekregen’. Het is een asgrauwe en volslagen onzinnige voorstelling van zaken. Nadat Nederland in de jaren zeventig het officiële Cultureel Akkoord met Zuid-Afrika verbrak, ontstonden er juist tal van samenwerkingen van Nederlandse kunstenaars en instellingen met de schrijvers, beeldend kunstenaars en theatermakers die zich engageerden met de strijd tegen de apartheid. Paul Simon opende, dwars tegen het gemekker van boycotfundi’s in, westerse ogen voor de muziek van zwart Zuid-Afrika.Vandaag investeren vrije producenten, curatoren, programmamakers, uitgeverijen en soms de Nederlandse overheid in tal van projecten, niet zelden publiekstrekkers van heb ik jou daar. Zelden zoveel in bloei zien staan als in de afgelopen jaren, voortbouwend op een stevig fundament dat al in de jaren zeventig ontkwam aan de enge begrenzing van taal – en stamverwantschap.

Het artikel in Trouw verscheen naar aanleiding van de opening van het verbouwde Zuid-Afrika Huis in Amsterdam. Mooi als het Huis aan de vele uitwisselingen straks nog meer impulsen geeft.