Gisteravond is door de Zuid-Afrikaanse president Ramaphosa het hoofd van de Zuid-Afrikaanse belastingdienst SARS, Tom Moyane, geschorst. Zo lijkt er een einde te komen aan een nachtmerrie die aanving in het najaar van 2014. Toen moest Ivan Pillay, waarnemend hoofd van SARS, het veld ruimen. Met Pillay vertrokken – gedwongen of vrijwillig – tientallen medewerkers die van de belastingdienst hét succesverhaal van het nieuwe Zuid-Afrika hadden gemaakt.
Er kan nog niet met zekerheid worden gezegd op welke gronden Zuma SARS zuiverde van zoveel integere en slagvaardige mensen en een onbekwame marionet aan het hoofd plaatste. Was het omdat de dienst de oorlog had verklaard aan de illegale handel in sigaretten waarin, naar verluidt, Zuma’s zoon een rol speelt? Omdat Pillay erop stond dat de president belasting zou afdragen over de renovatiewerkzaamheden aan zijn buitenverblijf? Omdat de fiscale opsporingsdienst met zoveel succes ingreep in maffiose pogingen controle te verwerven over de instituties van de staat? Op een dag zullen de achtergronden van dit drama bekend zijn. De kosten ervan: vorig jaar haalde SARS 50 miljard Rand minder op. Daarmee kun je heel wat van de shitholes in de Zuid-Afrikaanse scholen vervangen door fatsoenlijke wc’s.
De kaalslag bij SARS ging gepaard met een door de inlichtingendienst gevoede misleidingscampagne waarin met name de Zuid-Afrikaanse Sunday Times een prominente rol speelde. De krant publiceerde meer dan honderd sensatieverhalen met het doel Pillay en zijn collega’s in een kwaad daglicht te stellen. Ze zouden de president hebben afgeluisterd, de opsporingseenheid zou geen wettige basis hebben, er zou een bordeel zijn opgezet om suspecte figuren in de val te lokken, Pillay zou ten onrechte pensioengeld hebben opgestreken. Er was niets van waar. Mede dankzij het uitstekende onderzoekswerk van zoveel andere Zuid-Afrikaanse media ging de krant uiteindelijk op de knieen en bood excuses aan. De hoofdredacteur, die hevig onder invloed bleek te staan van een advocaat uit de kring van Moyane, vertrok. Pillay en zijn collega Johan Loggerenberg konden zich in de krant verdedigen. Er werd niet volledig schoon schip gemaakt, riooljournalist Vilakazi wa Afrika, lid van het team dat de verdachtmakingscampagne uitvoerde, is nog steeds voor de Sunday Times werkzaam.
Ook de Zuid-Afrikaanse vestiging van KPMG deed een duit in het zakje met een geheim rapport waarin de verdachtmakingen aan Pillay en collega’s werden onderschreven. Ook dat bedrijf ging inmiddels diep door het stof.
Er is bij nogal wat mensen in Nederland stevige belangstelling geweest voor het drama dat zich bij SARS voltrok. Ivan Pillay speelde een voorname rol in Operatie Vula (Zulu voor ‘open de weg’) waarmee in de jaren tachtig beoogd werd het verzet tegen de Apartheid verder op te voeren en de communicatie tussen gevangen of verbannen ANC leiders en dat verzet te versterken. Conny Braam speelde in deze operatie een belangrijke rol. Pillay bezocht Nederland vele malen en is getrouwd met Evelien Groenink, een vriendin waarmee ik al vele jaren optrek. De heksenjacht op Pillay en zijn collega’s was twee jaar geleden voor zijn Nederlandse vrienden uit de vroegere anti-apartheidsbeweging reden om het ANC in een open brief op te roepen om op te treden tegen corruptie en ‘state capture.’
Nog vorige week ondernam Moyane een wanhoopspoging zijn onvermijdelijke vertrek te voorkomen door opnieuw bij de politie een klacht in te dienen over Pillay en Loggerenberg. Vermoedelijk oordeelde hij dat de aanval de beste verdediging is. Afgelopen zondag werd bekend dat Moyane de met Zuma bevriende Indiase Gupta familie ten onrechte 70 miljoen Rand aan BTW restitutie had uitgekeerd. Zondagavond vroeg Ramaphosa Moyane om terug te treden. Hij weigerde. Nog geen 24 uur later besloot de president om Moyane te schorsen.
Ramaphosa krijgt terecht veel krediet voor dit besluit. Maar uiteindelijk zijn het onderzoeksjournalisten als Marianne Thamm en Pauli van Wyk geweest die de strontkar binnenste buiten hebben gekeerd. Dat voedde de protestbeweging die in de afgelopen twee jaar op gang kwam en uiteindelijk tot Zuma’s val leidde.
In Huize Pillay overheerste gisteravond grote opluchting. De karaktermoord waarvan Ivan in de afgelopen jaren het slachtoffer was, moet diepe sporen hebben nagelaten. Nooit echter ontstond er twijfel aan de noodzaak om de strijd aan te gaan en op te komen voor het goede. De strateeg en analist in Ivan zullen hem er vandaag vermoedelijk toe brengen de euforie een tikkeltje te temperen. Per slot van rekening hangt hem ook nog strafvervolging boven het hoofd op grond van de smadelijke fabricages die in het Moyane-kamp bekokstoofd werden.
Ivan Pillay weet hoe lang de weg is die ooit mede door Vula werd geopend.