Ras zal tot in de eeuwigheid een rol spelen in de Zuid-Afrikaanse verkiezingsstrijd. Wat wil je na eeuwenlange raciale segregatie en blanke superioriteitswaan? Het zou helpen als Zuid-Afrikaanse blanken massaler dan totnogtoe verantwoordelijkheid zouden nemen voor de opbouw van wat onder de apartheid werd geruineerd. Het blanke aandeel in de economie, in beursgenoteerde bedrijven, in voorzieningen en in de media is onevenredig groot, evenals het gekanker over het nieuwe Zuid-Afrika.
In een opiniestuk in de Volkskrant legt Inge Abraham vanmorgen de vinger op de zere, raciale plek. Toch waag ik het met de strekking van haar stuk oneens te zijn. Ik vond het opmerkelijke van de afgelopen verkiezingsstrijd nu juist dat deze veel meer ging over het levenspeil, het perspectief op werk, het uitblijven van voorzieningen dan over ras.
Het is bezijden de waarheid om het ANC als ‘zwart’ te karakteriseren, de beweging heeft een stevige aanhang onder Zuid-Afrikaanse Indiers en kleurlingen, al is het stemgedrag van die laatste groep veel onvoorspelbaarder dan Abraham suggereert. Het aantal blanken dat op het ANC stemt is gering en komt doorgaans op twee tot drie procent van het aantal stemmers op die partij. Dat zijn er nog wel altijd zo’n vierhonderdduizend. Het aantal blanke ANC bestuurders, nationaal en lokaal, is bovenmatig.
Oppositiepartij DA is een stuk gemeleerder dan Abraham suggereert al maakte die partij een reeks faux pas die de schrik er onder het zwarte electoraat stevig inhielden. Onder Zille’s voorganger Tony Leon, voerde de partij campagne onder de leus ‘Fight back!’. Terug naar wat? Apartheid? ‘Ze zullen wel ‘fight black’ bedoelen’, reageerde Winnie Mandela. Scoren voor open doel.
Zille zelfs stelde teleur met de keuze van louter (blanke) mannen voor haar kabinet in de Kaapprovincie.
Natuurlijk zijn er ANC politici die de verleiding om de raciale kaart te spelen zodra ze in het defensief belanden niet kunnen weerstaan. Toch is de onderstroom, die zich in de afgelopen campagne bij herhaling manifesteerde, interessanter: het is Zuid-Afrikaanse kiezers meer en meer te doen om de inhoud dan om het omhulsel. Bij een vorige campagne nam een ANC activist me mee naar een verkiezingsbijeenkomst. Ik was er getuige van hoe de vertegenwoordigers van die partij voor elke stem moesten vechten. Het idee dat zwarte Zuid-Afrikanen op het ANC stemmen omdat ze zwart zijn, of uit eeuwige dankbaarheid voor de bevrijding, is een groot misverstand. De tragiek is dat het in het nieuwe Zuid-Afrika nog niemand is gelukt om een waardig politiek alternatief voor het ANC vorm te geven. Maar dat kun je het ANC moeilijk verwijten.
Dat waardige alternatief komt waarschijnlijk uit ANC-kringen zelf. COPE is het niet gebleken maar het lijkt me een vanzelfsprekendheid dat de macht van het ANC een houdbaarheidsdatum heeft (zelfs het Romeinse Rijk is uiteindelijk ineengestort). De eerst komende twee of drie (nationale) verkiezingen zullen waarschijnlijk weinig nieuws brengen maar er zijn al wat kleine tekenen aan de wand, lijkt me. Met name als “het volk” het ANC straks dwingt kleur te bekenen (politieke kleur, geen huidskleur).
We zullen zien wanneer dit gebeurt. Heb het artikel in de Volkskrant niet gelezen maar het lijkt me gezien de intro vrij achterhaald…
Beste Bart,
Dank voor je (kritische) reactie op mijn opiniestuk. Helaas koos De Volkskrant ervoor om dit stuk niet tevens online te plaatsen, het onderwerp leent zich bij uitstek voor een uitwisselingen van percepties, visies en observaties.
“Het idee dat zwarte Zuid-Afrikanen op het ANC stemmen omdat ze zwart zijn, of uit eeuwige dankbaarheid voor de bevrijding, is een groot misverstand.”
… volgens mij is dat ook op geen enkele wijze als aanname in mijn stuk te vinden.
Met afschuw zag ik afgelopen maandag de afbeelding van de voorpagina van de Cape Times, genomen tijdens een ANC-demonstratie afgelopen weekend in Soweto. Lopend door een stad terwijl je een grafkist met daarin een blond kindje trots omhoog houdt, met daarop de tekst ‘Sleep well, Helen Zille’ – dan kun je mij niet vertellen dat het deze verkiezingen eindelijk echt ging ‘over het levenspeil, het perspectief op werk, het uitblijven van voorzieningen’.
Begrijp me niet verkeerd, ik ben geen fervent DA-aanhanger, net zomin als ik tegenstander ben van het ANC. Het stuk in De Volkskrant is een ingekorte versie van mijn wekelijkse columns voor http://www.followthemoney.nl, een platform waarin ik de ruimte had om af te sluiten met een ‘constructief – en subjectief – pleidooi’ voor een alternatief, waarvan ik hoop dat je het in grote lijnen met me eens zult zijn.
“Ik ben niet voor, ik ben niet tegen. Ik ben mét. Zolang de Zuid-Afrikaanse politiek zich niet weet los te maken van het zwart-wit denken, zal het nooit recht doen aan The Rainbow Nation. Het maakt mij persoonlijk heel weinig uit of de volgende president zwart, wit, gekleurd of gestippeld is – zolang het maar iemand is die erin slaagt de kleur voorgoed uit, en tegelijkertijd voor net zo lang terug te brengen in kleurrijk Zuid-Afrika.
Dat zowel de DA als het ANC daar niet de juiste partij (meer) voor zijn, lijkt een onomstoten feit. Ik pleit derhalve voor een nieuwe partij, kleurrijk in al haar kleurloosheid, zonder bagage, maar met gewicht.”