Wanneer vertrekt ie nou? In nieuwe posts en push berichten wordt die vraag onophoudelijk gesteld. Ik wordt er zo langzamerhand een beetje gek van.

Met elke minuut die Zuma langer aan de macht blijft, lijkt twijfel te ontstaan aan het op handen zijnde vertrek. Tovert de schurk niet nog een slimme manoeuvre uit de hoge hoed? Het regent geruchten. Gisteravond deed het verhaal de ronde dat Zuma zijn vice-president (en opvolger) Ramaphosa zou ontslaan en vervangen door zijn ex-vrouw, Nkosazana Zuma-Dlamini. Bij een aftreden zou zij dan zijn opvolger worden. Het was nepnieuws. Even later retweetten zelfs serieuze journalisten volop het ‘nieuws’ dat Poetin onderweg zou zijn naar Zuid-Afrika met de suggestie dat hij Zuma te hulp zou schieten – om het een half uur later weer te ontkennen.

Toegegeven, het uitblijven van de actie waarop we allemaal wachten creëert ruimte voor oneindige speculatie. Maar ik begrijp wel dat met de wisseling van de wacht enige tijd gemoeid is. Ramaphosa won in december de verkiezingen om het leiderschap van zijn beweging nipt. Inmiddels zijn nogal wat Zuma-getrouwen naar zijn kamp overgelopen – ‘Thank God for the opportunists’, verzuchtte een Zuid-Afrikaanse vriend vorige week – maar Zuma kan nog steeds op steun rekening. Ook op de hoogste posten bij de inlichtingendienst en het leger. Het in goede banen leiden van de transitie is dan ook niet zonder risico’s. Er moet doortastend maar evenzeer verantwoord worden gehandeld.

Terecht wordt gevraagd naar mogelijke toezeggingen die Zuma als deel van een vertrekpremie worden gedaan. De Zuid-Afrikaanse grondwet staat geen verregaande toezeggingen (25 miljoen dollar of ontslag van rechtsvervolging, zoals in Zimbabwe bij de machtswisseling) toe. Maar wat dan wel? Intussen begrijp ik wel dat de condities die ter discussie staan niet het publiek bereiken via een reality show op tv.

Ik lees ook met enige regelmaat oproepen om maatregelen te treffen die regelrecht in strijd zijn met de grondwet of de regels die gelden binnen het ANC. Opdat hij maar zo snel mogelijk ophoepelt. In wiens belang is dat? Wie zou daar het meeste garen bij spinnen? Vermoedelijk de man en zijn kliek die straks alle tijd heeft om besluiten juridisch aan te vechten. Om een terugkeer naar de oorspronkelijke idealen te ondermijnen en het land verder te destabiliseren.

Zuma vertrekt. Dat staat vast. Er is een nieuwe tijd aangebroken. Veel belangrijker dan een complete fixatie op het moment van de machtswisseling is de koestering van het activisme van een brede alliantie van maatschappelijke krachten. Die zette uiteindelijk de kentering in gang. Het verzet van mensen (ook binnen het ANC), de stem van de veteranen uit de anti-apartheidsstrijd, het uitmuntende werk van Zuid-Afrikaanse onderzoeksjournalisten en de slagvaardigheid van de hoogste rechters in het land bereikten dat het patronagenetwerk van graaiers en machtsmisbruikers (schade: 70 miljard euro!) nu begint te verkruimelen. Dat activisme moet zich niet rijk rekenen met een nieuwe messias die nu alle problemen oplost en de illusie dat ingrijpende veranderingsprocessen aan 1 man kunnen worden toevertrouwd. Vinger aan de pols, druk blijven uitoefenen. Zo kan het proces naar herstel op koers worden gehouden. Momenten zijn belangrijk en hebben grote symbolische betekenis maar ze vormen het begin van grote teleurstelling als strategisch vernuft en krachtige beweging buiten spel raken.