Het wordt steeds gekker. De Volkskrant staat zich erop voor dat in haar kolommen een ‘verhit debat’ wordt gevoerd over de vraag of het werk van Marlene Dumas mooi of lelijk, goed of slecht is. Dit ‘debat’ is ontketend door een redacteur van de krant zelf die gisteren los ging tegen wat hij de ‘heiligverklaring’ van Dumas noemt. Dat is een non-starter. Niemand heeft Dumas heilig verklaard, niemand heeft beweerd dat je haar niet mooi mag vinden, zoals de redacteur stelt. Nu koestert de krant zich in het feit dat de krant het ‘unspeakable’ publiceert – de meningen van mensen die van Dumas niets moeten hebben. Het is Geen Stijl voor beginners. Keert een andere redacteur zich morgen tegen de kroketten van Kwekkeboom? Net als Dumas ‘heilig verklaard’ maar – ja zeg het maar, je durft het – NIET LEKKER! Waarna het nog dagenlang ingezonden sympathiebetuigingen regent.

Boven mijn bureau hangt een kunstdruk van ‘Portrait of a Young Nelson Mandela’. Dumas steunde ZAM met de verkoop van een speciale editie van dit werk. Ik kijk er naar en denk: ‘Fijn dat hij het niet meer mee hoeft te maken’.

Minutenlang staan staren en toen nog een gekeken en nog eens. We zien de weduwe van Patrice Lumumba bij de begrafenis van Marlene Dumas. Haar overzichtstentoonstelling ‘The Image is Burden’ ging vrijdag open in het Stedelijk Museum. Een absolute must.

Vandaag nader kennis gemaakt met de nieuwe hoofdredacteur van Opzij Irene de Bel. Kop boven het interview met haar in de Volkskrant: Bakfietstijger.

De openingstik is meteen al raak. Als ze moet kiezen tussen Cisca Dresselhuys en Margriet van der Linde gaat ze voor de eerste. “Ze is echt een vrouw-vrouw vergeleken met Margriet van der Linde, die meer een tomboy is. Die uiterlijke verzorging, dat vrouwelijke, dat spreekt mij meer aan”, aldus de Bel.

Jaja.

Het is begrijpelijk dat de oplage van Opzij, die op Dresselhuis’ hoogtepunt tussen de 80.000 en 90.000 lag, haar meer aanspreekt dan de huidige 35.000. Maar het is niet erg eerlijk om te verzwijgen dat die val al tijdens Dresselhuis’ bewind inzette.

Over de emancipatie in Nederland heeft de nieuwe hoofdredacteur goed nieuws. Die is bijna voltooid. “Als de mannen nu nog een dagje minder gaan werken, zijn we zo goed als klaar”.

Fijn te horen dat het in Amsterdam-Zuid al zover is.

Het voelt als Kafka.
Door de tekst die voor me ligt ben ik een en al Verwandlung.
Ik vond Yoweri Museveni, de president van Oeganda, een schurk. Nu mag ik ‘m wel.

Het rapport heet: ‘The state of human rights for LGBT people in Africa’. Het is opgesteld door de Human Rights Campaign Foundation in Washington.
Het motto van de stichting luidt: ‘American ideals. Universal values’.

De grond onder mijn voeten komt langzaam in beweging. Er schieten beelden van Guantanamo Bay door mijn hoofd, en van een terdoodveroordeelde die maar niet dood wil omdat de pillen niet werken.

American ideals. ‘Activists fighting for freedom around the globe continue to look to us for inspiration and count on us for support’.

Ik hoor een aanhoudende reeks knallen. Het beeld beweegt van de terdoodveroordeelde naar het schoolplein van Columbine. En dan nog een plein en nog een schot en nog een. Ik hoor de evangelicals haat prediken. Ergens deep south wordt een abortuskliniek in brand gestoken.

Het rapport is verschenen vanwege de ontmoeting van de Amerikaanse regering met de Afrikaanse leiders. Een uitgelezen kans om ze een lesje te leren. Het lesje van de hoogmoed en de arrogantie.

Snel even langs de facebook berichten van mijn Oegandese vrienden. Anders dan Gregor Samsa kom ik met de schrik vrij. Museveni is echt een schurk.

Click on this link Esacape from Pretoria

Watch this phenomenal documentary, a reconstruction of the escape of three South African freedom fighters from Pretoria Central prison in 1976! It’s breath taking, an incredible account of a most courageous act.

In 1987, I had the privilege of staying at the home of Tim Jenkin, one of the escapees, in Camden, London. I don’t think I ever met a person more shy and less talkative than Tim. I was unaware of his brave history (and, as it later turned out, his then starting involvement in Vula, an ANC underground operation.) Finally, National Geographic has the story on record. It’s an homage to Tim and his fellow escapees Stephen Lee, Alex Moumbaris and to fellow prisoner Denis Goldberg who managed to attract sergeant warder Vermeulen’s attention by chatting about rugby for just long enough… |

Dit is een fenomenale reconstructie van de ontsnapping van drie Zuid-Afrikaanse vrijheidsstrijders uit Pretoria Central gevangenis in 1976. Een adembenemend en ongelooflijk verslag van een zeer moedige actie. Dankzij National Geographic is er nu dit eerbetoon aan Tim, zijn ‘partners in crime’ Stephen Lee en Alex Moumbaris, en, medegevangene Denis Goldberg die sergeant bewaker Vermeulen lang genoeg aan de praat hield met gebabbel over rugby.

In 1987 had ik het voorrecht te logeren bij Tim Jenkin, een van de drie ontsnapten, in Camden, Londen. Ik had geen idee van Tim’s geschiedenis en werd van deze verlegen en zwijgzame man niets wijzer (ook niet van de ondergrondse ANC Operatie Vula waarin Tim op dat moment betrokken raakte.)

Enkele weken terug ontwaakte in mij de spindokter. Het was kort voor de Zuid-Afrikaanse verkiezingen. Overal verschenen verhalen met als strekking dat het democratische experiment in Zuid-Afrika mislukt was. In een gesprek met Catherine Keijl op Radio 1 kreeg ik te verstaan dat het ANC bij de aankomende verkiezingen onderuit zou gaan. Op de opiniepagina van de NRC las ik dat de meerpartijendemocratie in Zuid-Afrika niet functioneerde omdat Nederland alleen het ANC gesteund had. Over Mandela werd nog steeds wel met enig respect gesproken. Maar was ook hij niet ooit meer deel van het probleem dan van de oplossing?

Ik raakte van al deze verhalen behoorlijk gedeprimeerd. Natuurlijk gaat er van alles mis in het nieuwe Zuid-Afrika en natuurlijk was Mandela niet onfeilbaar. Maar dat het experiment mislukt was en het ANC hiervoor gestraft zou worden met een grote nederlaag ging er bij mij niet in. Dat het met de meerpartijendemocratie beter kan, lijkt mij evident. Maar hieraan zijn toch vooral de continue blunderende oppositiegroeperingen zelf debet. Dat Nederlandse steun het politieke landschap in het huidige Zuid-Afrika heeft gekleurd vind ik een bewijs van schromelijke zelfoverschatting.

Vorige week had ik het! Al een tijdje gonsde het van de geruchten over een nieuwe zet van PVV Kamerlid Martin Bosma in zijn streven naar een Groot Diets Rijk. Hij zou een boek over Zuid-Afrika hebben geschreven vol karikaturen, onzinnige opvattingen en ontspoorde rederingen. Mandela is een moordcommando. Afrikaners zijn het doelwit van een genocide. Het ANC een terreurorganisatie.

Viavia kreeg ik het manuscript in handen en ik lekte het naar de NRC. Die krant opende er gisteren mee. Vanaf nu is elk onbegrip over Zuid-Afrika ‘geframed’ als extreemrechtse lariekoek uit de hoek van de PVV. Zo extreem dat het zelfs Wilders te ver ging. Dat blijkt uit e mails die de krant publiceerde. Wilders reageerde opgelucht toen uitgever Mai Spijkers besloot Bosma’s boek niet uit te geven.

Misschien 1 minpuntje. Ik schijn in dat boek in het geheel niet genoemd te worden. Pia Dijkstra. Adriaan van Dis, Maartje van Weegen, Wim Kok, Freek de Jonge, ze staan er allemaal in. Terwijl ik toch ook mijn steentje heb bijgedragen.

Maar voor de rest: Martin Bosma, bedankt!

Jean-Pierre Geelen prikt de berekening van Fred Teeven van het aantal vluchtelingen in de Volkskrant van vanmorgen door. In april meldden zich ‘nagenoeg 1000’ vluchtelingen per week, vier keer meer dan ‘normaal’, aldus de staatssecretaris. Waarna hij in een gesprek met Sven Kockelman voorrekent dat er jaarlijks dus 65.000 bijkomen. Maar als er in het eerste kwartaal 1000 per maand kwamen en vanaf april 1000 per week dan kom je voor dit jaar op een totaal van 39.000. Teeven meldde overigens ook dat er sprake kan zijn van seizoensinvloeden. In deze tijd van het jaar is het minder heet in de sahara. Misschien zijn het er vanaf juni dus weer 1000 per maand.

Maar het is ook mogelijk dat het aantal vluchtelingen naar Nederland toeneemt. Dan moet de discussie zijn: waarom vluchten mensen, hoe organiseert Nederland de opvang en hoe maken we de toelatingsprocedures eerlijk?

Wat leren de cijfers? Dat er volgende week verkiezingen zijn.

Wakker geworden met een reportage in het Radio 1 Journaal over een half verlamde bejaarde die van de Gemeente Wageningen een brief had ontvangen met de mededeling dat hij zijn verzorgingshuis uit moest. Omdat ie te kreupel of juist niet kreupel genoeg was, dat werd me niet helemaal duidelijk. Vervolgens kwam de PvdA burgemeester het uitleggen. Uitleggen? Ja, uitleggen. Terwijl hij het besluit natuurlijk had moeten intrekken. Wat zou lijsttrekker Tang gedacht hebben? Daar gaat weer een zetel?

Toen meldde de Volkskrant dat Guy Verhofstadt met lezingen jaarlijks 230.000 euro bijverdient. Daar viel de laatste liberaal voor wie ik nog een beetje respect kon opbrengen van zijn voetstuk.

Op weg naar kantoor liep ik bijna met mijn snufferd tegen een poster van de SP. Ik deinsde terug en las NEE. Met Roemer terug bij af en overal tegen.

Het is maar een geluk dat Tom Lanoye vanavond de Libris prijs wint.

Een groot vermogen om zichzelf als de oorzaak van veel ellende te zien compenseren Nederlanders vaak met een overtuiging de problemen elders in de wereld te kunnen oplossen. Zuid-Afrika is een goed voorbeeld van deze misverstanden. Zo was apartheid onze schuld en dus moesten wij er een einde aan maken. Ik kan mij in beide standpunten niet vinden. Apartheid is in tegenstelling tot wat nog vaak gedacht wordt geen Nederlands woord maar een typisch Afrikaner constructie. En apartheid is geen Nederlands exportproduct. Onmiskenbaar werkten mensen van Nederlandse oorsprong mee aan de ontwikkeling en uitvoering van dat systeem, evenals het nageslacht van Franse Hugenoten en Britse imperialisten. Veel Nederlanders sympathiseerden ooit met de Boeren in de Transvaal en voelden een taal – en stamverwantschap. Nederlandse regeringen aarzelden tot op het laatste moment om in te stemmen met de idee van algemeen kiesrecht en vonden dat de Zuid-Afrikaanse blanken het tempo van de veranderingen moesten bepalen. Maar dat maakt Nederland nog niet tot de bedenker van het kwaad van de apartheid. Hiermee is niet gezegd dat Nederland geen verantwoordelijkheid moet nemen voor verschrikkingen als slavernij of kolonialisme ook al waren er in Nederland altijd mensen die zich solidariseerden met hen die daartegen de strijd aanbonden.

Hulpstromen die vanuit Nederland naar ontwikkelingslanden op gang komen, zijn vaak gebouwd op de idee dat wij daar de boel op gang moeten krijgen. Ik hoorde het gisterochtend nog iemand zeggen in de TROS Nieuwsshow. Een voor de rest zeer overtuigend pleidooi tegen de belastingparadijzen die Afrikaanse landen ruim 100 miljard euro onthouden werd besloten met precies die conclusie: Afrika heeft een mooie toekomst als wij erin slagen om het continent op gang te krijgen.

Ik vind dat mensen in die landen dat zelf moeten doen. En dat wij solidair moeten zijn met hun strijd voor rechtvaardigheid. Wie inzoomt op het maatschappelijk verzet en het talent om tot de verbeelding sprekende oplossingen te presenteren in veel Afrikaanse landen staat verstelt van de omvang.

Vanmorgen hield Roeland Muskens in een gesprek op de VPRO radio de Nederlandse anti-apartheidsbeweging verantwoordelijk voor het ontbreken van een sterke oppositie in Zuid-Afrika. Nu is het onvermogen van politieke partijen om het ANC van de troon te stoten onze schuld. Het ANC zal in dat land bij de verkiezingen van aanstaande woensdag weer dicht in de buurt van een twee-derde meerderheid komen. Muskens wijt dat in hoge mate aan de ‘chantage’ die ANC sympathisanten destijds inzetten om geldschieters als de Europese Unie tot financiele ondersteuning aan de club van Mandela te dwingen. Er werd niet gekeken naar andere groeperingen als het PAC of Inkatha. En daardoor vormen die partijen vandaag geen alternatief voor het ANC.

Muskens betoog rammelt aan alle kanten en doet afbreuk aan de gedegen studie die hij naar de geschiedenis van de Nederlandse antiapartheidsbeweging deed en waarop hij onlangs promoveerde. * De voorstelling van zaken alsof de EU destijds het ANC omarmde is volslagen onjuist. Wel werd de aanhoudende weigering om de eisen van de Zuid-Afrikaanse bevrijdingsbewegingen om de economische druk op het blanke minderheidsbewind op te voeren afgekocht met steun aan humanitaire projecten van het ANC, of daarmee verwante maatschappelijke organisaties. Het principe ‘one person one vote’ achtte tal van Europese regeringen, waaronder de Nederlandse, tot eind jaren tachtig niet geschikt voor Zuid-Afrika.

Ook de Inkathabeweging kreeg vanuit Europa veel geld, onder meer vanuit de Duitse christendemocratie. Uiteindelijk verspeelde Buthelezi zijn internationale krediet door bewezen betrokkenheid bij de aanstichting van geweld en deelname aan een ‘derde macht’ die de Zuid-Afrikaanse overgang naar democratie wilde voorkomen. Ik kan mij een voorkeur om aan die club geen fondsen te verstrekken goed voorstellen. Overigens besloot Inkatha pas acht dagen voor de eerste democratische verkiezingen hieraan mee te doen. Welke campagne had men moeten steunen?

Dat het PAC in de aanloop naar de verkiezingen gewelddadige aanslagen pleegde op kerken waarbij verschillende blanke slachtoffers vielen, moedigde ook niet aan de beurzen nu eens flink open te trekken.

Toch hadden vertegenwoordigers van de Nederlandse regering ook deze beweging al eerder financiele steun toegezegd. In tegenstelling tot een voorstel van de toenmalige minister Pronk besloot het Nederlandse parlement om alle partijen in Zuid-Afrika te steunen in de aanloop naar die eerste verkiezingen. Zo gingen ‘wij’ daar de meerpartijendemocratie instellen.

Dat het zo droevig gesteld is met het partijpolitieke landschap in Zuid-Afrika heeft weinig te maken met de toenmalige geldstromen. De Nationale Partij diskwalificeerde zich door de gruwelijke geschiedenis waarvoor deze partij verantwoordelijkheid droeg. De Democratie Alliantie doet het elke verkiezing een beetje beter maar slaagt er niet in door te breken naar de massa van het zwarte electoraat. Dat heeft veel te maken met haar onrealistische intentie om de privileges van haar oorspronkelijk blanke aanhang te verzoenen met de onvrede die leeft onder delen van het zwarte electoraat. De partij durft geen keuzes te maken. Inkatha’s ineenschrompeling, daar heeft Walter Felgate, een oud-medewerker van Buthelezi, op gewezen is vooral het resultaat van verstedelijking in KwaZulu-Natal. Zodra de in die provincie woonachtige Zoeloes zich hebben onttrokken aan intimidatie van lokale chiefs stappen ze over naar het ANC.

Natuurlijk zijn geldstromen van invloed. En een discussie over de richting waarin ze voeren is prima. Maar dat ze de uitkomst van de verkiezingen aanstaande woensdag bepalen? Ammehoela.

*Aan de goede kant, biografie van de Nederlandse anti-apartheidsbeweging 1960 – 1990, Uitgeverij Aspekt, ISBN 9789461534743

20 jaar
Rond elf uur belde Lucia vanuit Shell House. “Niet de stad ingaan’, zei ze, “als ik uit het raam kijk, zie ik overal lijken liggen”. Het was een maand voor de eerste vrije verkiezingen in Zuid-Afrika. Incidenten volgden elkaar snel op, telkens nieuwe pogingen om het onvermijdelijke te voorkomen. Witte mannen met zwart geschminkte gezichten hadden bloedbaden ontketend. Rechtse boeren trokken zich terug in militaire trainingskampen om zich op een burgeroorlog voor te bereiden. Niemand nam nog de trein van Soweto naar het centrum van Johannesburg. Herhaaldelijk hadden ‘reizigers’ opeens het vuur op medereizigers geopend. In de weken die volgden zou het aangeschoten brandy-coke commando van Eugene Terre’Blanche’s Afrikaner Weerstands Beweging Bophuthatswana binnenvallen. Ze schoten een door de apartheidsmachthebbers aangestuurde dictator, Lucas Mangope, te hulp. Hier regeerde een man die geloofde dat hij God was en zich een afstammeling waande van een Noord-Afrikaanse stam die ooit naar het zuiden migreerde. Het Palace of the Lost City, dat in de jaren tachtig door de Nederlander Bart Dorresteijn naast Sun City werd gebouwd, is een eerbetoon aan dit misverstand. Alles om Mangope te behagen zolang hij danste naar de pijpen van de blanken. Totdat de mensen er genoeg van hadden, de straat opgingen en zelfs het leger van Bophuthatswana zich van hem afkeerde. Na een bloedbad te hebben aangericht, werden de mannen van Terre’Blanche de stad uitgedreven. Er werden er drie aangehouden, uit hun auto gesleurd en standrechtelijk ge-executeerd. Het was allemaal op televisie te zien net toen huisgenoot Ayaz en ik een feestje gaven. Door drie of vier knallen richtten alle blikken zich op het tv-toestel. Gejuich.

Maar vandaag trokken twintigduizend Inkatha-aanhangers richting Shell House, het hoofdkantoor van het ANC. Bewapend met bijlen, panga’s, speren, geweren. Dan wordt vanuit het kantoor het vuur op de menigte geopend. Dan wordt er teruggevuurd en gaat de politie zich ermee bemoeien, in die dagen een recept voor verdere escalatie. Dan belt Lucia. Als het gesprek beeindigd is, omhels ik Kadir van Lohuizen die net uit Nederland gearriveerd is. “Niet de stad ingaan, Kadir. Het is oorlog”, zeg ik. Kadir trekt zijn jack weer aan, pakt zijn camera en gaat de stad in.

Zoveel herinneringen. Ze spoken door mijn hoofd en verstoren mijn nachtrust. De openings-scenes van een leven in Johannesburg dat net had aangevangen. Het begin van de voorlopig mooiste, meest enerverende en gelukzalige, en soms droevigste periode in mijn leven. Gesprekken met geinteresseerde journalisten en een aangrijpende VPRO documentaire – The Bloody Miracle van Bert Haitsma – voeren me naar die tijd terug.
Heimwee.
“Maar al dat geweld … Het had zo mis kunnen gegaan”, zegt iemand. Twintig jaar later bekruipt me de angst dat dat zomaar had gekund. Toen bekroop me geen enkele twijfel dat de ingeslagen weg naar democratie zou leiden. En zo ging het.