RTL Boulevard (ik beken, ik keek) behandelde vanavond de zaak-Pistorius. We zagen heftige beelden waarop aanklager Nel de moordenaar aanpakte. Ik laat ‘vermeende’ hier weg want Pistorius heeft bekend de fatale schoten op zijn verloofde te hebben gelost. Nel liet eerst beelden zien waarop de hardloper een pompoen aan flarden schoot. Vervolgens werd een foto geprojecteerd waarop de getroffen Reeva Steenkamp te zien was. Zelfde actie, zelfde gevolgen. Nel wilde dat Pistorius de beelden bekeek waarop deze vol emotie uitriep ze al gezien te hebben. ‘Ik was erbij’.

Terug in de Hilversumse studio zagen we misdaadverslaggever John van den Heuvel hoofdschuddend commentaar leveren. Aan compassie met Pistorius geen gebrek. ‘Erg als je dit moet meemaken vooral als straks blijkt dat je onschuldig bent’.

Onschuldig? De man heeft zijn vriendin vermoord. Zijn verweer is dat hij dacht dat het een inbreker was. Erg onwaarschijnlijk want waarom zou de inbreker zich naar de tweede verdieping van het huis begeven als alles van waarde zich op de begane grond bevindt? Maar stel dat Pistorius echt dacht dat zich een inbreker op het toilet had verschanst, is hij dan onschuldig?

Ergens in de tweede helft van de jaren tachtig liet een tweetal ANC-bestuurders zich interviewen door een Brits homoblad. Ruth Mompathi, verbonden aan het ballingenkantoor in Londen, en haar collega Solly Smith, moesten niets hebben van gelijke rechten voor homo’s. Of er straks in het nieuwe Zuid-Afrika van na de apartheid ook homo-organisaties zouden worden toegestaan, was de vraag. ‘Speciale groepen voor minderheden?’, ketste Mompathi de bal terug. ‘Het wordt tijd dat de meerderheid het nu eens voor het zeggen krijgt. We hebben toch ook geen groepen van bloemverkopers!’. Hun uitspraken riepen een stroom van verontwaardiging op. De internationaal secretaris van het ANC, Thabo Mbeki, distantieerde zich van de uitspraken in een ingezonden brief aan het homoblad. Nadat Nelson Mandela begin 1990 was vrijgelaten, het verbod op zijn organisatie opgeheven en de onderhandelingen over een nieuwe grondwet begonnen, verdedigde het ANC het recht op een vrije seksuele orientatie. Die clausule stond later in de grondwet (was nog nergens ter wereld vertoond) en tien jaar later legaliseerde Zuid-Afrika het homohuwelijk. Ruth Mompathi bood onlangs haar excuses voor de uitspraken aan. In een voorwoord van een boek met essays over homoseksualiteit schreef ze niet beter te hebben geweten. Collega Solly Smith werd begin jaren negentig ontmaskerd als een informant van het blanke minderheidsbewind.

De kwestie schoot me door het hoofd toen ik vanmorgen vroeg naar de uitzending van Paul & Witteman van gisteravond keek. Daarin betoogt Eberhard van der Laan dat in onze zoektocht naar een effectieve reactie op Wilders initiatieven vanuit de bevolking centraal moeten staan. De politiek moet zich zeker uitspreken, zei Van der Laan, maar vooral scholen, buurtorganisaties, bloggers, belangenverenigingen, boksers, trambestuurders, redacteuren van RTL Nieuws, enzovoorts moeten van zich laten horen. Dat is precies wat gisteren gebeurde.

En dat is wat er – op microniveau – gebeurde op de dag nadat de uitspraken van Mompathi en Smith het kantoor van de antiapartheidsbeweging bereikten. Ik herinner me dat ik op weg naar dat kantoor erover had lopen nadenken en nuchter had vastgesteld dat er nog een lange weg te gaan was.

Eenmaal op kantoor schoten collega’s toe. Of ik al koffie had? Of ik goed had geslapen? De toenmalige coordinator draaide een beetje om me heen, keek nog eens even naar de collega’s en haalde diep adem. ‘Is er wat?’, vroeg ik. ‘Het zijn domme uitspraken’, begon B. ‘We moeten er niets van hebben’. Het drong tot me door da hij het over het interview in het Britse homoblad had. Andere collega’s knikten instemmend. ‘Trek je het je aan?’, vroeg G. ‘Welnee’, antwoordde ik monter. ‘Ik sta erboven’.

Jaren later belde mijn moeder over een Haagse imam die ervoor had gepleit om homo’s van flatgebouwen af te gooien. ‘Verschrikkelijk’, zei ze. ‘Hij ziet eruit als een kabouter en hij weet niet wat ie zegt’, antwoordde ik. ‘Ik lach erom’.

Maar stiekem heb ik me op beide momenten gekoesterd in het geruststellende besef dat er mensen naast je staan.

Foto: Ontmoeting van Nelson Mandela met de Zuid-Afrikaanse homoactivisten Phumi Mtetwa en Simon Nkoli en de Britse acteur Sir Ian McKellen.

Woensdagavond met stijgende verbazing gekeken naar een gesprek met Monique Samuel in het Vlaamse televisieprogramma ‘Reyers Laat’. Onderwerp: de anti-homowetten in Oeganda. Stelling van Samuel: De ellende is door het Westen aangericht. In het betoog van de politicologe is de opkomst van homoactivisme in Oeganda een gevolg van ‘promotie door het Westen’. Dit is precies wat de aanhangers van de anti-homowetten betogen. Vervolgens ziet Samuel de lobbycampagne van Amerikaans christelijk rechts in Oeganda als een reactie op het homoactivisme. Solidariteit met de Oegandese homo’s en lesbo’s moet komen van Zuid-Afrika. ‘Dat is een Afrikaans land en daar wordt naar geluisterd’, aldus Samuel.

Kort nadat Zuid-Afrika de vrijheid van seksuele orientatie in de grondwet opnam, ontstonden in Oeganda de eerste homogroepen. Als deze activisten al aanmoediging nodig hadden kwam deze van het continent. Van westerse steun, laat staat promotie, van deze groepen was geen sprake. Ik herinner mij eind jaren negentig verschillende mislukte pogingen te hebben ondernomen om de toenmalige Nederlandse ambassadeur in Oeganda tot steun aan enkele vervolgde homoactivisten te bewegen. Op voorspraak van de ambassadeur verklaarde de toenmalige Minister van Ontwikkelingssamenwerking, Herfkens, dat er van homovervolging in dat land geen sprake was. Na de nodige publiciteit over deze onzin traden Nederlandse diplomaten aan die de vervolging serieus namen.

Samuel’s standpunt dat juist Zuid-Afrika het voor de Oegandese homo’s op moet nemen, overtuigt al evenmin. Dit land wordt door veel Afrikaanse machthebbers gezien als een Europese buitenpost waar blanken nog steeds een zwaar stempel op de ontwikkelingen drukken. De ironie wil dat Zuid-Afrika, wellicht in een poging die indruk weg te nemen, in Kampala een ambassadeur heeft benoemd die bekendstaat als homofoob, en als zodanig door de Zuid-Afrikaanse Mensenrechtencommissie scherp is bekritiseerd.

Monique Samuel volgt in feite de redenering van de dezer dagen vooral vanuit Amerikaanse homoactivistische kringen veelgehoorde beschuldiging dat de anti-homowetten het werk zijn van westerse evangelisten, met name uit hun eigen land. De lobby uit deze hoek is levensgevaarlijk maar de suggestie dat Oegandezen daar domweg als makke schapen achteraan lopen is onzin. De boodschap van de zendelingen landt op vruchtbare bodem. Samuel, op haar beurt, stelt de Oegandese activisten voor als marionetten in handen van westerse homopromotors. Maar de activisten zijn even oorspronkelijk Oegandees als hun belagers. Aan ons is het om in nauwe samenspraak met de activisten de hersens te breken over de wijze waarop we solidair kunnen zijn. Dat ‘wij’ ‘het westen’ vertegenwoordigen mag ons niet verlammen.

• Homoseksualiteit is onAfrikaans, in strijd met Afrikaanse tradities.

Onzin. Er zijn tal van voorbeelden van homoseksualiteit in Afrika door de eeuwen heen. Soms bestaan daar in lokale talen woorden en begrippen voor, soms niet. Nieuw in Afrika, want van de afgelopen twintig jaar, is homoactivisme, de vorming van organisaties, ‘gay prides’ en hulplijnen.

• De koloniale bezetters hebben de homohaat in Afrika gezaaid.

Niet gezaaid, wel aangemoedigd. Afkeer van wat afwijkt is van overal en in alle tijden. Vooral de Britse koloniale grootmacht zag in Afrikanen perverselingen die geciviliseerd moesten worden. Vandaar die door koningin Victoria geinspireerde anti-homowetten.

• Amerikaanse evangelisten voeren de regie van de Oegandese homohaat.

Niet de regie. Afrikanen laten zich niet zomaar voor een karretje spannen. De evangelisten zijn in verschillende Afrikaanse landen wel erg actief in het prediken van homohaat en richten zo een hoop ellende aan.

• Oegandezen moeten niets van homo’s hebben.

Als dat zo is, zouden er geen homoseksuele Oegandezen bestaan. Het ressentiment tegen holebi’s leeft zeker onder brede lagen van de bevolking. Maar naast de homoactivisten spreken ook de meeste mensenrechtenorganisaties in dat land zich uit tegen discriminatie, evenals sommige opinieleiders en religieuzen. Nogal wat activisten konden zich na hun coming out verheugen in de steun van hun families. Veel rechters in Oeganda vinden de grondwet nog net iets belangrijker dan homohaat en oordeelden in het verleden regelmatig ten faveure van homoactivisten.

• De Oegandese homoactivisten moeten hun eigen boontjes doppen.

Natuurlijk, maar de activisten rekenen ook op internationale solidariteit met hun strijd. Het zou niet voor de eerste keer zijn dat lokaal activisme en internationale steun veranderingen in gang zetten. Remember Mandela? Wel moeten solidairen in de rest van de wereld goed luisteren naar wat de Oegandese activisten als de beste steun aan hun strijd zien.

• De Oegandese president Museveni wil de verkiezingen winnen over de rug van lgbt’s.

Daar lijkt het wel op. Onlangs werd Museveni na bijna 30 jaar aan de macht te zijn opnieuw kandidaat gesteld voor de verkiezingen in 2016. Binnen zijn partij NRM heeft hij veel tegenstanders. Zo iemand is Rebecca Kadaga, de voorzitter van het parlement die in december de anti-homowetten in stemming bracht. Met zijn handtekening onder die wetten lijkt Museveni haar nu de wind uit de zeilen te hebben genomen.
Ook lijkt het aannemelijk dat de Oegandese machthebbers met hun anti-homo wetten de aandacht willen afleiden van een veel breder scala aan repressieve bepalingen die recent zijn afgekondigd. Vrouwen is het verboden een minirok te dragen en voor politieke samenscholingen van meer dan 3 personen moet toestemming worden gevraagd. En onlangs werd de onafhankelijke krant The Monitor tijdelijk het zwijgen opgelegd.

• Zuid-Afrika erkent gelijke rechten van homo’s, de rest van Afrika niet.

Zuid-Afrika adopteerde in 1996 inderdaad een van de meest progressieve grondwetten ter wereld. Ruim tien jaar later werd ook het homohuwelijk gelegaliseerd. Maar in 17 Afrikaanse landen is homoseksualiteit niet strafbaar. Oud-presidenten als Kaunda (Zambia), Chissano (Mozambique) en Mogae (Botswana) pleiten voor meer begrip en tolerantie. President Banda van Malawi trok bij haar aantreden de anti-homowetten in. Deze week sprak de Ethiopische minister van Vrouwenzaken zich tegen de anti-homowetten in Oeganda uit.

• Aartsbisschop Tutu is de enige kerkleider die zich tegen homofobie keert.

Tutu is een enthousiast strijder voor gelijker rechten van homo’s, evenals zijn opvolgers in Kaapstad. Verschillende ambtsgenoten, met name in de zuidelijk Afrikaanse regio, hebben zich ook tegen discriminatie uitgesproken.

• Afrika is het gevaarlijkste continent voor homo’s.

Dat is aantoonbaar onjuist. Volgens de statistieken vielen er in 2012 ruim driehonderd doden in Brazilie door anti-homogeweld. Het aantal geweldsincidenten in dat land bedroeg bijna vijfduizend. Tel alle doden en incidenten in de 54 Afrikaanse landen bij elkaar op en je komt nog niet in de buurt. Brazilie kent met miljoenen deelnemers ook de grootste ‘roze zaterdag’ in de wereld. Er lijkt dus een verband te bestaan tussen toenemende zichtbaarheid en groeiend geweld. Dat zou ook wel eens de verklaring kunnen zijn voor het geweld tegen homo’s in Zuid-Afrika waar in de jaren negentig een grote beweging ‘uit de kast’ kwam.

• Nederland heeft terecht de ontwikkelingshulp aan Afrika gestaakt.

Het spreekt voor zich dat hulpverleners geen steun moeten geven aan homohaters. Leg voortzetting van steun maar eens uit aan belastingbetalers of donateurs. Maar niet alle steun loopt via machthebbers. Homoactivisten in Afrika pleiten voor terughoudendheid temeer omdat ze niet de schuld willen van krijgen van stopzetting van armoedebestrijding. Nu de Oegandese regering het licht op groen heeft gezet voor een heksenjacht roepen activisten in dat land op alle middelen in te zetten die de machthebbers tot inkeer dwingen.

• De homo-emancipatie is op zijn retour.

Onzin. De homo-emancipatie schrijdt voort. Steeds meer landen in Latijns-Amerika en Azie schrappen anti-homowetten. In de VS heeft Obama een einde gemaakt aan het in het leger geldende ‘don’t ask, don’t tell’. In steeds meer staten is het homohuwelijk of partnerschap erkend. Repressieve wetgeving is in landen als Oeganda, Rusland of Nigeria vooral, en onder veel meer, een reactie op de vooruitgang.

Dit overzicht werd opgesteld door Bart Luirink en Madeleine Maurick. Zij werken aan een boek over homoseksualiteit in Afrika.

(Voor David Kato)

Mededeling van Facebook. K. heeft haar portret gewijzigd. Ik zie een zwart vlak. K. heeft haar foto van Facebook weggehaald, lees ik. Tweet met voorpagina van The Red Pepper die 200 homo’s ‘exposed’. Tweet van F.: twee jongens aangevallen, 1 dood. Tweet van P. : A Luta Continua. Nog onrustbarender voelt het ontbreken van Facebook-berichten en tweets van andere Oegandese vrienden. Zijn ze ondergedoken? Dan de aankondiging van een ‘fonds voor steun aan homo’s die vluchten uit Afrika’. Commentaar eronder: ‘Afrika is niet 1 land’. Ik blader door mijn aantekeningen die ik nodig heb bij het hoofdstuk van een boek waaraan M. en ik nu werken. Werktitel: Sodom in Afrika. Vingers verlamd door de aaneenschakeling van berichten. Hoe zet ik die vervloekte beep op mijn Blackberry bij elk nieuw bericht uit? Arizona: Wet aangenomen op grond waarvan je homo’s uit je winkel kunt weren. ‘Reg van toegang voorbehou’ heette dat tijdens de Apartheid. Beep! Beep! Beschouwing in The Guardian waarin Edwin Cameron aan het woord komt. HIV-positieve, homoseksuele rechter aan het Grondwettelijk Hof van Zuid-Afrika. Hij ziet de wild om zich heen slaande homohaat als een ‘instable transition’ op weg naar een ‘onvermijdelijke verandering’. Eens. Maar vandaag wel erg onstabiel. Hou vol K. Hou vol F. Hou vol P. Beep!

De film Shado’man van Boris Gerrets die onder meer in Eye te zien is, schetst een ontroerend beeld van een groep straatjongeren in Freetown, Sierra Leone. We volgen David, Lama, Sarah, Lero en de anderen in hun dagelijkse leven. Ze zijn verlamd of blind, het gevolg van polio of een ‘verkeerde injectie’. Gaandeweg komen we veel te weten over het verlangen naar een dak boven hun hoofd, een relatie, kinderen. De een slaagt erin iets te verwezenlijken, de ander zoekt verder. We horen hoe een van hen zijn handicap als een ‘straf van God’ ziet en hoe een ander bekent zijn levensverhaal niet te kunnen vertellen ‘zonder in huilen uit te barsten’. Als twee geliefden ruzie hebben treedt er uit de groep een mediator naar voren. Er wordt gedronken en gedold en het straatjochie met waterpokken wordt liefdevol verzorgd door een van de blinde leden van de groep. Het is al met al een werkelijkheid die tamelijk universeel is. Ontregelend is het feit dat de film uitsluitend in de nachtelijke uren geschoten is. Het effect is zeker adembenemend. De prijs voor deze vondst zijn recensies vol termen als ‘schaduwwereld’, ‘geesten’, ‘gruwelbeelden’, ‘schimmige onderwereld’ en ‘clair obscur’.

Als de karakters in het volle daglicht waren geplaatst, had de film aan zeggingskracht gewonnen en minder ruimte gelaten voor ‘onze’ mystificerende fantasie. Niettemin: zien!

Wat is dat toch met veel Amerikaanse artiesten? De een doet Darfur, de ander Malawi. Vanavond Steven van Zandt in Nieuwsuur in een mooie reportage over het eerste concert van Bruce Springsteen in Zuid-Afrika eerder deze week. Van Zandt bracht in de jaren tal van artiesten, waaronder Springsteen, om de hit ‘Ain’t gonna play Sun City’ op te nemen. Een mooie uitdrukking van solidariteit met de strijd tegen de apartheid. Tenminste, zo keek ik er al die jaren tegenaan maar in een interview met Nieuwsuur onthult de zanger, die aan Springsteens concert meedeed, dat hij destijds een culturele boycot van Zuid-Afrika voerde als alternatief voor het gewapende verzet tegen de apartheid. En kijk, het had geholpen! Zou het? Of hebben de Zuid-Afrikaanse protesten – de massademonstraties, de ongehoorzaamheidscampagnes en voorlichtingscampagnes en ja, wellicht het gewapende verzet – ook nog in de melk gebrokkeld? Deden economische boycots en, vooruit, pressie vanuit het bedrijfsleven op de starre onderdrukker er wellicht ook nog toe?
Aan het einde van de reportage deelt Van Zandt met ons zijn zorg over de toekomst van Zuid-Afrika zonder Mandela. Ligt er al een hitje klaar waarmee de onvermijdelijke burgeroorlog kan worden afgeblazen?

No doubt the recent decisions by frustrated MP’s in Uganda and Nigeria have been a serious blow for those advocating equal rights for lesbian, gay, transgender and bisexual people, for progressive people worldwide. In the last weeks an endless stream of emails landed in my inbox crying freedom and offering lots of ideas and suggestions on how to fight back. An even crueler criminalisation of homosexuality might happen in those countries soon but then I’m sure it’s only despair. Don Quichote fighting windmills. Banning the inevitable. This is my gut feeling but, hey, it won’t ease your fear if you’re somewhere in northern Nigeria and they’re knocking on your door. Not long before he was stabbed to death Ugandan activist David Kato told me that he had exorcised all anxiety and that one day we would be free. One day.

This day seems far, far away. But dark clouds obscure the progress made, the numerous indicators of change. Less than a week ago Zimbabwe High Court Judge Justice Priscilla Chigumba ruled that the Gays and Lesbians of Zimbabwe (GALZ) is not obliged to register. The organisation regards this decision as a major blow to Zimbabwean authorities attempt to criminalise the work of gays and lesbians. A couple of hours ago a call to stop discrimination on the basis of sexual orientation by former Mozambican president Chissano was published. Yesterday, my favorite Kenyan author, Binyavanga Wainaina, taught us ‘how to write about being gay’. His coming out was welcomed at a surprise party in Nairobi organised by many of his friends.
Thanks Binyavanga, you give us hope.

Een collega attendeert me op een radiogesprek van afgelopen zondag. In het Radio 2 programma Hemelbestormers vertelt Maurits Groen over de ‘waka waka’. Groen is adviseur, ondernemer, oud-hoofdredacteur van Milieudefensie en ‘hij heeft al drie keer Bill Clinton ontmoet’. Maar bovenal is Groen de mede-uitvinder van de waka-waka, Swahili voor ‘schitterend licht’. Het apparaat genereert zonne-energie en kan als lampje maar ook als oplader dienen.

Voor het donkere continent is dit het ei van Columbus. Want dat Afrika donker is, leerden we al op school, aldus Groen in het radiogesprek. En dat is ook zo, ‘vlieg maar eens over Afrika heen. Na half zeven is het overal donker.’ Er zijn, weet Groen, ‘geen lantaarnpalen en geen benzinestations’. Wie in Afrika is ‘herkent in de avonduren mensen aan voetstappen’. Daarom ‘valt het sociale leven volkomen stil’, en ‘ben je je leven niet zeker’. Brrrrrrr.

Maar nu is er dus de ‘Rolls Royce voor de armste mensen ter wereld’. Supersimpel, met maar 1 knopje. Groen verkoopt ze in Afrika voor de helft van de prijs maar soms geeft hij ze weg, ‘aan hulporganisaties die er fatsoenlijk mee omgaan’. Of als beloning voor de simpele zielen ‘die hun dorp schoonmaken’. Jette Kleinsma Rules.

In de loop der eeuwen brachten duizenden mzungu’s het licht naar Afrika. Dat het er nog steeds pikdonker is, valt moeilijk te begrijpen. Maar Groen doet er wat aan!

De dubbeldikke kersteditie van De Groene bevat een interessante reconstructie door Fred de Vries van een recente kwestie in Zuid-Afrika over bewering dat babyverkrachting een cultureel fenomeen onder zwarten is. Deze bewering werd gedaan door de Afrikaner filosofe Louise Mabille in een artikel op de website van de extreemrechtse Pro-Afrikaanse Aksiegroep (PRAAG). Daarin schrijft ze: ‘Natuurlijk is het veel makkelijker om eindeloos te zeuren over “calvinisme” dan om je af te vragen waarom babyverkrachting een cultureel fenomeen is onder zwarte bevolkingsgroepen’. Deze uitspraak riep in de academische wereld veel boze reacties op, Mabille nam ontslag en kondigde aan Zuid-Afrika binnenkort te verlaten. Ze gaat haar studie vervolgen aan de Universiteit van Hull in het Verenigd Koninkrijk.

Fred de Vries besluit zijn artikel met samenvattingen van verschillende onderzoeken die naar babyverkrachting zijn gedaan. Zo houdt Suzan Leclerc-Madlala het voor mogelijk dat ‘sommige mannen vinden dat ze weinig te verliezen hebben als ze zich van aids proberen te verlossen middels seks met een maagd – of ze nou in de mythe geloven of niet’. De onderzoekster haalt overigens ook Engelse mannen aan die zich in de negentiende eeuw aan maagden vergrepen zouden hebben om zo van geslachtsziekten te genezen. Amelia Kleijn, schrijft De Vries, vond geen culturele verklaringen voor het gedrag van babyverkrachters die ze had gesproken. ‘Deze misdaden worden niet met voorbedachten rade gepleegd, ze zijn volledig opportunistisch’, aldus Kleijn.

Het interessante artikel is op een merkwaardige wijze ingekaderd. De kop luidt: ‘Op ras rust een taboe’, en het chapeau leest: ‘Politieke correctheid in Zuid-Afrika’. De lead, tenslotte, begint met: ‘Over de oorzaak van kinderverkrachtingen is in Zuid-Afrika een hevige discussie losgebarsten’. Het artikel biedt echter nauwelijks bewijs voor enig debat, er is een losse flodder afgeschoten (‘babyverkrachting is een cultureel fenomeen’) die, leert het artikel, nogal overtuigend wordt gelogenstraft door onderzoek. De critici van Mabille worden door Dan Roodt, de leider van PRAAG, voor ‘politiek correct’ uitgemaakt met de bedoeling ze te diskwalificeren. Hun antiracisme zou waarheidsvinding in de weg staan. Merkwaardig dat de eindredacteur van De Groene deze canard tot invalshoek van het artikel maakt. Daarmee wordt de in het artikel met onderzoeken zo treffend geïllustreerde correctheid van hen die de racistische flauwekul van Mabille en Roodt bestreden juist weer in een kwaad daglicht gesteld.