Gisteren presenteerde Oxfam een rapport over landjepik in Afrika, Latijns-Amerika en elders. Multinationale ondernemingen zouden zich op grote schaal land toeeïgenen – een nieuwe uitdrukking van neo-kolonialisme.
In de eveneens gisteren verschenen najaarseditie van ZAM betoogt de Nigeriaanse onderzoeksjournalist Immanuel Mayah dat landjepik nog geen diefstal is. Na uitgebreide research stelde hij vast dat multinationals de stukken land doorgaans niet wederrechtelijk in bezit namen. Ze betaalden ervoor aan de machthebbers, of de met hen verbonden corrupte administraties. Een vorm van handjeklap ten koste van lokale gemeenschappen.
Het Oxfam rapport beschrijft ook hoe Afrikaanse controlecommissies door sommige multinationals bespeeld en in de maling worden genomen. Dat zal best, in veel Afrikaanse landen zijn de instituties van de staat nog zwak. En toch bevalt het verhaal me niet, het bevestigt een beeld van domme, manipuleerbare mensen, geboren slachtoffers. Maar dat is niet de indruk die ik van machthebbers in bijvoorbeeld Oeganda of Nigeria heb: het zijn geslepen op eigen gewin gefocuste figuren met wie het goed zaken doen is.
In de zomereditie van ZAM publiceerde Mayah een al even prikkelende analyse over Shell in Nigeria. Hij noemde het onjuist om de oorzaken van alle kwaad in zijn land in de schoenen van de oliegigant te schuiven. Dat immers, zo betoogde hij, houdt de corrupte machthebbers uit de wind.
Met net als Shell kunnen land kopende multinationals zich moediger opstellen en weigeren om zaken te doen met omkoopbare graaiers. Dat is pas maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Julius Malema is a pretty unpleasant person. My strong feeling is that his revolutionary sloganism increases with the financial provisions he makes from government tenders being awarded to his friends.
But Malema is right when he points at white power still hidden in corporate Board rooms, the judiciary, some media houses and land ownership.
Recently, former ANC guerrilla Robert McBride was sentenced two years for drunken driving (he did not cause any casualty) and three years for lying about the number of drinks he had.
In the same week ‘Bees’ Roux, a white rugby player who killed a black policeman was sentenced a fine of 750 000 Rand, roughly 75 000 euro, and walked free.
We now know the value of a black life. When you can afford you can avoid prison.

Zuma will most likely succeed in sidelining Malema, and rightly. But new Malemas will stand up as long as black people’s sense of justice will be undermined by ‘white’ verdicts.

Gisteravond verklaarde Herman Pleij in de uitzending van DWDD dat hij zich dood schaamde voor de culturele boycot van Zuid-Afrika in de jaren tachtig. Volgens Pleij was deze boycot, die ook schrijvers trof, een typisch voorbeeld van het spreekwoordelijke Nederlandse ‘vingertje.’ Wij wisten het weer beter.

Nu wisten we het wat de apartheid betreft ook wel beter maar een vergelijking tussen Nederlandse schrijvers die er nu voor gekozen hebben een Chinese schrijversbeurs te bezoeken en begrijpelijkerwijs weigerden een Amnesty-speldje te dragen en de culturele boycot van Apartheid-Zuid-Afrika raakt kan noch wal.
Het punt is dat deze boycot reageerde op het totale isolement waarin de toenmalige machthebbers in Zuid-Afrika hun schrijvers hielden. Contact was verboden, alleen schrijvers die met de apartheid sympathiseerden (Reve, Hermans), en daar publiekelijk van wilden getuigen, waren in de jaren tachtig nog welkom. De boeken van veel andere schrijvers stonden op de zwarte lijst, zelfs Ciske de Rat was verboden!

Wellicht was het spannender en effectiever geweest om pogingen te ondernomen om dat isolement juist te doorbreken. De vraag is dan wel hoe? Internet, mobiele telefonie, het bestond allemaal nog niet.

Doorslaggevend was toen echter de oproep van de bevrijdingsbewegingen om dit boycotmiddel in te zetten uit solidariteit met hun strijd. Dat deze bewegingen de overgrote meerderheid van de Zuid-Afrikaanse bevolking vertegenwoordigden werd toen door mensen als Reve en Hermans bestreden, maar mag nu toch wel bewezen worden geacht.
Toen de boycot in de loop van de jaren tachtig versoepelde ontstonden overigens tal van contacten over en weer.
Dat Chinese dissidenten en literatoren nu niet om zo’n boycot vragen en juist op contact aandringen, is precies de reden waarom de Nederlandse schrijvers er verstandig aan deden om te gaan.

Wat een zielig gedoe over die Nederlandse schrijvers in China. Eerst was er een vileine aanval van Arnon Grunberg op Adriaan van Dis. Zakelijke belangen – de bestorming van een nieuwe lezersmarkt – zou de literatoren tot apologeten van de onderdrukking door de Chinese machthebbers maken. Van Dis zou hebben opgemerkt dat een land van Chinese omvang een straffe hand van regeren vereist.

Ik twijfel geen moment aan Van Dis’ liefde voor de democratie en afkeer van onderdrukking. Al zijn boeken getuigen ervan, ook De Wandelaar, dat nu in China is uitgebracht. Grunberg’s verwijt dat Van Dis zich als een neokoloniaal gedraagt, is bespottelijk.

Vandaag opent de Volkskrant met het verhaal dat de schrijvers zich wel degelijk kritisch hebben uitgelaten. Een late ontdekking. Vorige week meldde uitgeverij Augustus al dat Van Dis op een persconferentie zei: ‘Het is verbazingwekkend om na 25 jaar terug te keren in een stad, in een tijd waarin de mode maar uit vier kleuren bestond en bijna alles verboden was. Nu lijken de mensen zichtbaar te zijn bevrijd. Er zijn nog steeds veel onderwerpen die moeilijk bespreekbaar zijn, maar met trekken en duwen en speldeprikken is men over 10 jaar weer een stuk verder. En zo werkt het, niet met een schok, maar met een duwtje. Elke dag een duwtje!’

Die duwtjes zijn, zo meldt het persbericht, bij verschillende gelegenheden gegeven.
Of het de critici overtuigt? Liever kent men magische krachten toe aan het dragen van een Amnesty speldje.

There he was, standing in front of the ANC headquarters in Johannesburg, a baret on his head, the face of Chris Hani on his t-shirt.
Poor Hani. Murdered in 1993 by a conspiracy still not unraveled, a hero kept in hostage by a guy who’s not really youth and no leader, youth leader Julius Malema.

There is evidence that not racist motives (alone) but also the Communist leaders crusade against fraud and corruption within the ranks of the ANC was the lead motive for his murder.
And that is why it is so utterly bitter that Malema poses as a radical reformer, proposing nationalization of the mines, while in fact he is the defender of rich businessmen and –women who expect to become even richer when the mine companies are nationalized, and they, the owners of those companies, are compensated.
That is why in some Board rooms the support for Malema is even bigger than amongst poor, uninformed and still disadvantaged black youth.

But there are others in business who understand that destabilization of the country is not in their interest. And there are others in the ANC who’ve had enough of a guy who not only declared war with Botswana but also vehemently attacks the fundamentals of the ANC-that-was: non-racialism and collectiveness, the dream of a better life for all.

This is what the present fight is all about. Zuma’s claim for future leadership, a leadership he once won with Malema’s support, is just a side line.

PS

An article in the Mail & Guardian last Friday exposed the ANC Youth League’s strategy aimed at discrediting Zuma. Key are Zuma’s past mistakes, one of them being a rape claim by a woman who’s nickname was Khwezi. When Malema was still on Zuma’s side, he suggested that the woman could only blame herself. A suggestion for which the ANC Youth League’s leader was fined. According to the M&G Malema recently asked his fellow leaders: ‘What happened to this poor little thing?’
I know, but I will not inform Malema. She has suffered enough.

Hans Dirksen uit Wijk bij Duurstede pleit er vandaag in een ingezonden brief in de Volkskrant voor om in Afrika op zoek te gaan naar buitenechtelijke kinderen van prins Bernhard. ‘Hij is daar nogal eens geweest’, aldus de briefschrijver.

Door zijn oproep schoot mij een gerucht te binnen dat ik jaren geleden eens in Kenia opving. Daar zou zich in de buurt van het oostelijk gelegen Tsavo wildpark een dorp bevinden dat is gesticht door 19 buitenechtelijke dochters van de prins. Het heet St. Bernhard. Uit oogpunt van overleving, zo wil het verhaal, zouden er op een gegeven moment buitenechtelijke zonen van prins Philip naartoe zijn gebracht.
Misschien kan Marc van der Linden er eens achteraan?

Met de zoektocht naar Gadaffi nog in gang is het Grote Nabeschouwen begonnen. Op Google Images trekken honderden beelden van Gadaffi met Merkel, Gadaffi met Sarkozy, Gadaffi met Berlusconi, Gadaffi met Blair, ja zelfs Gadaffi met Obama, aan me voorbij.
Ik ben op zoek naar een foto van Gadaffi met Mandela maar wordt getroffen door een andere plaat waarop de Libische leider wordt omringd door Afrikaanse traditionele leiders. Gemaakt tijdens een beraad waarin hij hun steun verwierf voor het idee zichzelf als Koning der Koningen uit te roepen.

Over Gadaffi en het ANC gaat dit stukje. Toen afgelopen maandag het gerucht rondzong dat de Libische leider een aftocht naar of via Zuid-Afrika zocht, ronkten al snel de analyses door de ether. Vanwaar die Zuid-Afrikaanse compassie met deze gek?
Antwoord: Gadaffi en het ANC zijn oude strijdmakkers. De Zuid-Afrikaanse bevrijdingsbeweging zou van Gadaffi veel financiele en militaire steun hebben genoten.

Maar die voorstelling van zaken moet worden tegengesproken. Gadaffi en het ANC waren tot 1990 geen vrienden. De Libische leider zette in de jaren van de strijd tegen de apartheid zijn kaarten op het PAC, een kleine afscheidingsbeweging van het ANC. Die organisatie associeerde zich sterk met Peking terwijl het ANC juist goede relaties met Moskou onderhield. Ook keerde het PAC zich van een van de centrale principes in de geloofsbelijdenis van het ANC, het ‘Handvest van de Vrijheid’: dat ‘Zuid-Afrika behoort aan allen die er wonen, zwart en blank.’ Blanken moesten juist de zee in worden gedreven, vond het PAC, met militaire steun van Gadaffi.

Pas na de vrijlating van Mandela bloeide de liefde tussen Gadaffi en het ANC op. Het gevolg was een verstandshuwelijk waarvan beide partijen wilden doen geloven dat er een decennialange verkering aan vooraf ging. Reden? Gadaffi begreep waar de macht in het toekomstige Zuid-Afrika zou liggen, en tegen wie hij zich moest aanschurken teneinde zijn grote ambities (Koning van Afrika) te realiseren.
Het ANC, op zijn beurt, kon Gadaffi’s financiele steun goed gebruiken en was bereid aloude principes en integriteit op te offeren aan de noodzaak de eigen kas te spekken. Maar het is onjuist om voorbij te gaan aan het streven van ANC leiders om een buitenlandse politiek te voeren die zou bijdragen aan stabiliteit in de regio en de wereld. Juist omdat het ANC op sympathie kon rekenen in alle delen van de wereld zou het in staat kunnen zijn om oude tegenstellingen te overbruggen. Zoals die tussen Gadaffi en de rest van de wereld, dat hem, na Lockerbie, als een paria beschouwde. En zo geschiedde.
Bonus was een redelijke verstandhouding tussen de Zuid-Afrikaanse en Libische leiders. Het zou helpen om Gadaffi in toom te houden in pogingen de nieuwe Afrikaanse Unie geheel naar zijn hand te zetten.
Ondertussen spuugde de kassa cash. Er gaan sterke geruchten dat Jacob Zuma zijn proceskosten destijds (deels) liet financieren door Gadaffi.

Uit goede bron weet ik dat op het hoofdkwartier van het ANC, en in de gangen van het Zuid-Afrikaanse ministerie van buitenlandse zaken, in al die jaren louter smalend over Gadaffi werd gesproken. Zoals ook Mugabe in die kringen als een gek wordt beschouwd.
Maar de aan de wereldvrede en het eigen financiele gewin opgeofferde historische waarheid zal Zuid-Afrika een hoge prijs betalen. Men zal te kijk blijven staan als bondgenoot van de dictator.

Volgens Familywatch International zijn de rellen in Londen veroorzaakt door ‘gay rights’. Tradities staan onder druk, families vallen uit elkaar, afijn, dat verhaal.
Het is verleidelijk, en tamelijk overbodig, om uit te leggen waarom deze diagnose niet klopt. Immers, ook in landen zonder gay rights komen rellen voor.
Maar ik geef er de voorkeur aan om vandaag de oeverloze invloed van homo’s te vieren. Tien jaar terug schoof president Mugabe de schuld voor de droogte in zijn land in de schoenen van homo’s. Sodom en Gomorra: blame the gays. Zoveel voorbeelden van de homo als Kop van Jut. Prijsschieten, altijd raak.
Weten we ook waar het begrip relnicht vandaan komt.

In Johannesburg wonen veel zwarten op het dak. Het is een erfenis van de apartheid, officieel mochten er in de exclusief blanke wijken geen zwarten wonen. Toch werd het lastig gevonden de zwarte dienstboden, tuinmannen en veiligheidswachten ’s avonds naar huis te sturen. En dus ging het personeel in opslagruimten op het dak wonen. Toen ik voor het eerst Johannesburg bezocht, werd me uitgelegd dat dat fenomeen ’township on the roof’ werd genoemd, of ‘Soweto by night’.

In 1993 ging ik in Rockview Heights wonen, een flatgebouw in Yeoville, een flat vlakbij het centrum. Hier heb ik tot 2001 gewoond – het gebouw was een metafoor van Zuid-Afrika. Het verschoot van kleur (toen ik me er vestigde, woonden er in de appartementen nog geen zwarten) en er opereerde een ‘derde macht’ van blanken die zich tegen de veranderingen verzetten. Ik heb er in mijn boek Puur Goud uitvoerig over geschreven.

Maar over dat dak heb ik destijds weinig genoteerd. Vanmorgen op de fiets op weg naar het ZAM kantoor drong tot me door dat de gebeurtenissen die zich op dat dak afspeelden al evenzeer een metafoor waren voor ‘ons’ geworstel met de multiculturele samenleving.

Er werd altijd over geklaagd door de blanke, en later ook de zwarte, bewoners. Er zouden veel te veel mensen in de 40 ‘cottages’ op het dak wonen waardoor de bewoners op de vierde etage last hadden van lekkages. Ook was de lift regelmatig defect door de vermeende overbelasting. Toen op een vergadering van de vereniging van eigenaren iemand zei dat er vermoedelijk tachtig mensen op het dak woonden, ging er een siddering door het gezelschap. Later werden het er honderd, en weer later zelfs honderden.

Mijn voorstel om precies vast te stellen hoe groot de omvang van het ‘probleem’ was, werd pas op de vierde vergadering in stemming gebracht. Vervolgens ging de huismeester aan de slag. Op de navolgende vergadering rapporteerde ze dat van de 40 hokken er 8 bewoond werden door mensen in dienst van de bewonersvereniging (portiers, security guards, schoonmakers). Elf hokken waren onbewoond. In nog eens elf hokken woonde 1 persoon per hok. Van de resterende tien werden er 4 door twee mensen bezet en zes door meer. Het probleem omvatte dus zes hokken want drie of vier mensen op een oppervlakte van pakweg 1,5 x 3 meter is vragen om moeilijkheden.
Er was 1 keuken voor iedereen die op het dak woonde, maar dat was al evenzeer een probleem toen er minder mensen woonden.

Sommige eigenaren vroegen schandalige bedragen voor de huur van zo’n hok waardoor sommige bewoners die weinig verdienden zich wel gedwongen zagen om medebewoners te zoeken.

Er werd afgesproken om de eigenaren van de 6 problematische flats aan te spreken op de overbezetting. Ook zou onderzicht worden of de vereniging van eigenaren de macht had om de maximale huurprijs van een hok op bijvoorbeeld 150 Rand te zetten, en dat bij vertrek de eigenaar onmiddellijk zou worden aangespoord om geen nieuwe huurder aan te trekken.

Van al deze besluiten kwam niets terecht. Misschien was het probleem te behapbaar geworden en paste een oplossing niet in het wat fatalistische wereldbeeld van bewoners die in elke verandering een dreiging zagen. Oplossingen zou hen van een self fulfilling prophecy beroven.
Twee vergaderingen later klaagde er weer iemand over de overbezetting op het dak. Er wordt nog niet gesproken van een ’tsunami van vreemdelingen’ – dat woord was toen nog nauwelijks bekend. De hele discussie begon weer van voren af aan en dat bleef zo tot ik verhuisde.

Enkele dagen terug publiceerde de Zuid-Afrikaanse zakenman/columnist/theatermaker Eric Miyeni een vileine column in The Sowetan. Hierin wenst hij Ferial Haffajee, de hoofdredacteur van zondagskrant City Press, min of meer een brandende autoband om haar nek. Van subtiliteit kan Miyeni niet verdacht worden. Van hate speech wel.
Aanleiding is het moedige onderzoek dat Haffajee’s verslaggevers deden naar de rijkdom van Julius Malema, het opgewonden standje van de ANC jeugdliga en multimiljonair. De indruk bestaat dat hij een familiefonds in het leven riep waarin zakenlui en bedrijven, die dankzij de bemiddeling van Malema overheidsopdrachten in de wacht sleepten, donaties storten. Dat is een vorm van corruptie en des te pijnlijker voor iemand die zich graag als de stem van de werkloze jeugd in zijn land positioneert.

Volgens Miyeni zijn zwarte Zuid-Afrikanen altijd en volledig voor inkomsten aangewezen op de overheid. Dat is een gevaarlijke gedachte en een belediging aan het adres van de honderdduizenden straathandelaren.

Achter Miyeni’s woede gaat, vermoed ik, een diepe frustratie schuil.
In het kort: na al het gegraai van hun, blanken, is het nu aan ons. Wie dat bekritiseert heult met de blanken. Ook dat is een twijfelachtige gedachtegang maar het zaad hiervoor is gezaaid met de ‘onderhandelde oplossing’ waarvoor Zuid-Afrika twintig jaar geleden koos. Inherent aan die aanpak is geweest dat de schurken van de apartheid en overheidsdienaren die hun zakken vulden en ondernemers die hun bedrijven vaak op feodale grondslag runden buiten schot bleven.
Op mensenrechtenschendingen, machtsmisbruik en corruptie stond op zijn gunstigst een getuigenis voor de waarheidscommissie maar veel vaker geen enkele straf. Zo werd gerechtigheid ondergeschikt gemaakt aan het streven om er uit te komen. Maar dat heeft een prijs.