De Zuid-Afrikaanse regering gaf dit weekend een verklaring over de protesten in Malawi uit. Je zou de tekst gebalanceerd kunnen noemen: de regering moet niet zo hard optreden, de demonstranten moeten zich gedragen. Dat laatste betwisten ZAM’s contacten in Malawi niet. Oud-dictator Banda (zijn verbod op broekpakken voor vrouwen is een van die exotische overleveringen van een uiterst bruut bewind) kwam in 1994 ten val. Er is in Malawi nauwelijks een traditie van verzet.

Maar wie zich verdiept in het optreden van de huidige regering wa Mathurika, een notoir alcoholist, ontwikkelt een grote sympathie voor de demonstranten. Nieuwe wetgeving staat huiszoekingen zonder gerechtelijk bevel toe en knevelt de pers. Ook heeft wa Mutharika de buitenlandse donoren dusdanig tegen zich in het harnas gejaagd dat deze zich teruggetrokken hebben. Er is een sterk vermoeden dat de internationale budgetsteun door de machthebbers grotendeels in eigen zak is gestoken. Ook wordt vermoed dat de regeringskas leeg is en er dus geen kunstmest kan worden aangekocht. Hongersnood dreigt. Er gaan geruchten dat veel ambtenaren in de afgelopen maanden geen salaris hebben ontvangen.

De brandstof is op en het ontbreekt aan forex. De tabak die het land produceert brengt ieder jaar minder op. Tussen de regering en de universiteiten woedt al maanden een conflict over academische vrijheid.

Het parlement volgt de regering gedwee. Tot voor kort, onlangs stemden twintig leden van de regeringspartij tegen een door de regering ingediend wetsvoorstel. wa Mutharika heeft in de afgelopen bij herhaling opgeroepen tot nationale dialoog… om vervolgens organisatoren van het protest van hoogverraad te beschuldigen, arrestatiebevelen te tekenen en te dreigen hen te zullen ‘uitroken.’

De Zuid-Afrikaanse regering kan meer moed tonen en zou de machthebbers net als hun collega’s van ZANU-pf in Zimbabwe een ‘Arabische lente’ in het vooruitzicht kunnen stellen zolang ze ingrijpende veranderingen uit de weg gaan.

Een verslag in de krant van een debat in het Britse Lagerhuis bevestigde een donker vermoeden. In het afleiden van de aandacht van het afluisterschandaal schiet ‘Afrika’ de conservatieven te hulp. De verslaggever analyseert de lijn die de partij van Cameron in het debat kiest. In het kort: er zijn belangrijker zaken om je druk over te maken. De eurocrisis, de hongersnood in Afrika. En dus wijst Cameron er fijntjes op dat hij zijn bezoek aan Zuid-Afrika daarom niet uitstelde vanwege de crisis in eigen land maar slechts inkortte.

Toen Tony Blair aan het begin van deze eeuw Afrika hoog op de politieke agenda zette, vond ik dat aanvankelijk positief. De democratische veranderingen in nogal wat landen op het continent dwongen klaarblijkelijk een nieuwe belangstelling en engagement af. Inmiddels weten we uit verschillende onderzoeken dat achter Blair’s ‘liefde’ voor Afrika een cynische agenda schuilging. ‘Afrika’ was een doekje voor het bloeden in Irak. Door de brede afschuw van Blair’s bondgenootschap met Bush zocht de Britse premier naar een betrokkenheid die zijn imago als oorlogshitser kon nuanceren. ‘Afrika’ bood die betrokkenheid.

Zo cynisch is het dus. Misschien verklaart de Britse aanpak ook het enthousiasme waarmee staatssecretaris Knapen zich op Oost-Afrika heeft gestort. Zo wordt het idee dat het woord hulp als handel moet worden verstaan een beetje bijgesteld.

Lang geaarzeld of ik dit stukje zou schrijven. Je wilt niet bekend staan als spelbreker, je wilt er niet van beschuldigd worden om in nood verkerende mensen niet te willen helpen. Je wilt niet met instemming op Geen Stijl geciteerd worden.

Maar even essentieel als noodhulp is het debat over wat er werkelijk aan de hand is, hoe ver het zo heeft kunnen komen en wie daarvoor verantwoordelijk is.
Gisteren heb ik een aantal gezaghebbende kranten in Kenia en Ethiopie doorgelezen. Veel aandacht voor de nieuwe legerleider van Kenia, de laatste corruptieschandalen en het Nijl Dam project maar nauwelijks aandacht voor de dreigende voedselcrisis in de regio. Interesseert het de lezers (vaak stedelijke middenklasse) niet? Denken de politici: het zijn toch maar veenomaden? Spelen xenophobische sentimenten van Kenianen versus Somaliers een rol? Is de situatie werkelijk zo rampzalig, ook in vergelijking met andere humanitaire crises?
Ik weet het niet, en waar ik ook zoek, ik kom er niets over te weten. De Afrikaanse Unie gaf eergisteren een serie perscommunique’s uit. In een ervan worden Afrikaanse regeringen opgeroepen om hulp te bieden maar aanwijzingen dat die oproep ook daadwerkelijk resultaat heeft opgeleverd heb ik tot op heden niet gevonden.

Toen de Samenwerkende Hulporganisaties Giro 555 openden legde de woordvoerder uit dat lokale organisaties bij de Nederlandse hulporganisaties aan de bel hadden getrokken. Ik vroeg me toen af of deze lokale organisaties ook contact met hun regeringen hadden gezocht, en zo ja, of dat resultaat had.

Bij rampen – Fukushima, Katrina, noem maar op – geven de respectievelijke regeringen leiding aan de hulpoperaties. Voltrekt zich een ramp in Afrika dan treedt ‘de internationale gemeenschap’ aan, en die lijkt ‘in charge’.

Gisteravond besteedde Nieuwsuur aandacht aan de acties van de Nederlandse marine tegen Somalische kapers. Er was een filmpje met beelden van de heroische overwinning op een handjevol kapers dat zich een Iraans visserschip had eigen gemaakt. Bij die actie werden twee kapers gedood. Het filmpje was gemaakt door het Ministerie van Defensie. Vervolgens lichtte een commandeur de beelden toe. In het keurige gesprek kwam veel aan de orde maar de hamvraag werd weer niet gesteld: Wat deed dat Iraanse visserschip in de territoriale wateren van Somalie?
Je zou ook kunnen afvragen waarom onze marine niet op dat schip vuurde, hun aanwezigheid was toch even illegaal?
Naar aanleiding van het incident schreef de Somalische journalist en ZAM medewerker Kassim Mohamed een pittig opiniestuk in de jongste editie van ZAM. Zie http://www.zam-magazine.nl/pdf/ZAMstemmen_Piraten.pdf

Mooie vondst: tenderpreneur. In de Zuid-Afrikaanse context is dat een zakenman (enterpreneur) die overheidsopdrachten (tenders) in de wacht sleept. Vaak vanwege connecties en vriendjes of steekpenningen.
Ook staat het begrip voor de zwarte nouveau riche die op de golven van Black Economic Empowerment (BEE) de zakken vult.
Het is deze kliek die het meest zal profiteren van de nationalisatie van de Zuid-Afrikaanse mijnen. Door de daling van de grondstoffenprijzen verloren de mijnbazen in de afgelopen jaren een vermogen. Nu wordt ervoor geijverd dat de regering de mijnen koopt, en ‘slachtoffers’ compenseert.

De ANC Jeugdliga, en haar illustere leider Malema, laten zich graag voor het karretje van de tenderpreneurs spannen. Ze zijn immers de sponsors van de Jeugdliga, die enveloppen met inhoud prefereert boven het nijvere handwerk van contributie innen. De nationalisatie-campagne is verpakt in veel revolutionaire retoriek, en bittere verwijten aan de communistische partij die Malema’s agenda doorziet. Vandaag haalde de voorzitter van de communistische partij, Blade Nzimande, op een conferentie van de vakbeweging, en onder luid applaus, de vinger op de zere plek. Hulde!

Wie richt er een Raad voor de Feiten op?
Hoeveel mensen genieten een PGB? 190 000 of 78 000 of iets ertussen in?
Hoeveel mensen maken misbruik van die regeling?
Op grond waarvan is de multiculturele samenleving mislukt? Is Stef Blok, die een paar jaar terug het tegenovergestelde beweerde, een leugenaar?
Hoeveel kan er van bedrijven en mecenassen verwacht worden als Halbe het fundament vernietigt?
Wat is de realiteitswaarde van Bleker’s gepolder?
Met hoeveel is het aantal immigranten gedaald?
En de misdaadcijfers?
En hoe werkt dat: onverdoofd slachten zonder dat de beesten geen extra pijn lijden?
Eerst de feiten.
En dan weer eens de straat op.

Het Zuid-Afrika Huis aan de Amsterdamse Keizersgracht 141 dreigt gesloten te worden. Het bestuur van de stichting die het gebouw bezit heeft onlangs besloten om het te verkopen. Die stichting is de ZASM, naamhouder van de Nederlands – Zuid-Afrikaanse Spoorweg Maatschappij, een bedrijf dat aan het begin van vorige eeuw een vermogen vergaarde met de bouw van een spoorweg tussen Pretoria en Lourenço Marques (Maputo).

Diezelfde stichting financiert tevens de Nederland Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV), een club die tijdens de apartheid haar analyses wel heel erg verpakte in blanke stamverwantskap, beurzen aan (destijds doorgaans blanke) Zuid-Afrikaanse studenten en het Maandblad Zuid-Afrika.
In de jongste editie van dit tijdschrift ageert professor Ena Jansen, die in Nederland Afrikaans doceert, tegen de sluiting. Ze memoreert in haar stuk een gesprek met Jan Donner, voorzitter van ZASM en directeur van het Tropen Instituut. Hij legt uit dat de stichting een vermogen heeft van twaalf miljoen en uit de rente (3,5 ton) de activiteiten financiert. De kosten van de noodzakelijke renovatie die het Zuid-Afrika Huis moet ondergaan worden geraamd op 3 miljoen. Zo zou de stichting teveel op haar vermogen interen.

Het voornemen is om de bibliotheek in dit gebouw aan de VU over te dragen. Met de boekenschat die zich aan de Keizersgracht bevindt verwierf het huis nationale bekendheid. Dat kan mede worden toegeschreven aan anonieme actievoerders die in de jaren tachtig een deel van de boeken in de gracht gooiden uit protest tegen de apartheid. De anti-apartheidsbeweging distantieerde zich destijds van deze aksie. Boeken horen op de plank en niet in het water. Dat geldt ook voor ‘foute’ boeken.

Jan Donner rekent in het gesprek dat hij met Jansen voerde voor dat een renovatie financieel onhaalbaar is. Dat Donner een volleerd rekenmeester is wisten we al door het riante salaris dat hij zichzelf als directeur van het KIT toerekende. Maar toch zaait Jansen grote twijfel aan de rekenkundige benadering van het bestuur. De kosten voor zo’n verbouwing worden toch over 20 jaar uitgesmeerd? Waarom wordt er niet gezocht naar sponsoring en subsidiering, bijvoorbeeld door de stichting Hendrick de Keyser?

Het Zuid-Afrika Huis heeft in de afgelopen tien jaar voorzichtige, soms dappere pogingen gedaan om van het wat stoffige imago af te komen, bijvoorbeeld door een leesclub die ook de zwarte literatuur indook, kleine seminars, exposities en lezingen. De bibliotheek bevat een rijke (politiek en cultureel) gevarieerde collectie boeken die zeer goed toegankelijk is.
Jansen is bang dat naast de bibliotheek ook de activiteiten die in het huis georganiseerd worden eraan moeten geloven. Maar misschien zijn díe activiteiten, die van het huis een voorpost van het nieuwe Zuid-Afrika zouden kunnen maken, juist de reden om het te sluiten? Nu al lijkt het huis meer van deze tijd dan de stichting die het financiert.

Gisteravond naar de premiere van Fela! geweest in Carre. Weergaloos, enerverend, indrukwekkend, fenomenaal, fantastisch, ongeevenaard, topklasse, twaalf sterren, swingend, moedig, of eigenlijk: geen woorden voor zo goed. Gaan!
Om Fela Kuti in de voorlichting van het Holland Festival aan te prijzen als de ‘zwarte Elvis’ is misplaatst. Er is niets Elvis aan Kuti maar er zal wel gezocht zijn naar een blanke zanger waarmee het publiek zich kan identificeren. Kunst is dat je je met een zwarte muzikant identificeert.

Vol van een man waarvan ik twee weken terug nog nooit gehoord had: de Duitse theatermaker Christoph Schlingensief. Oorzaak: Via Intolleranza, een theaterproduktie in het kader van het Holland Festival.
De doodzieke theatermaker – Schlingensief stierf vorig jaar op 49-jarige leeftijd aan kanker – reist in het stuk naar Afrika en besluit in Burkina Faso om een Operahuis te gaan bouwen. Het stuk steekt de draak met hulp en goede bedoelingen. ‘Ik wil alleen nog maar helpen als ik niets terugkrijg’, schreeuwt Schlingensief in de filmbeelden die het stuk begeleiden uit.

Maar ik zou het stuk geen recht doen als alleen de ‘boodschap’ wordt toejuicht. Niet eerder zag ik een spektakel zo indrukwekkend. Een cast van Duitsers en Burkinezen, muziek, film, een vrouw die niet acteren kan, volkomen op haar plaats, een zwarte Bart de Graaf die het jongetje speelt waarmee iedereen wegloopt. Hilarisch, onthutsend, provocatief. Maakten ze hier maar zulk theater! Pardon, drie weken terug ook al behoorlijk enthousast geweest over het nieuwste stuk van Mighty Society over Trafigura en de giframp in Ivoorkust. Eindelijk trekt de theaterkunst ten strijde tegen de hypocrisie van de hulp, de mystificatie van Afrika, de cliche’s en goede bedoelingen. Eindelijk worden er vragen gesteld.
Er is hoop!

Schlingensief’s stuk Mea Culpa was de opening van het Holland Festival. Helaas gemist. Het Duitse paviljoen op de Biennale in Venetie is aan de kunstenaar gewijd en werd tot de beste inzending uitgeroepen.

Het gemoeder rond de afgelopen donderdag overleden Albertina Sisulu begint me een beetje de keel uit te hangen. Ze was meer, veel meer, al geeft het natuurlijk geen pas laatdunkend te doen over het feit dat ze naast haar deelname aan de strijd tegen de apartheid ook nog eens vijf kinderen opvoedde. Maar in dit stukje wil ik benadrukken dat Albertina een van de organisatoren van het protest tegen de paswetten was, en in 1983 oprichter van het Verenigd Democratisch Front, een coalitie van vele honderden ‘grassroots’ organisaties tegen de apartheid.
Minder Ma en Moeder, niet de ‘vrouw van’, maar Albertina.