We beleefden een droom, gisteravond. Plaats van handeling: het Nelson Mandela Theatre in Johannesburg. Hier was de cast van een Las Vegas productie neergestreken: HIStory, This Is It, een show die, naar het mij scheen, werd uitgevoerd met lokaal gerecruteerde dansers van het folkloristisch danstheater van Krugersdorp.
Maar de Michael die hier ten tonele werd gevoerd was overtuigend. Niet van echt te onderscheiden. Iets tussen zwart en wit, superieur in de moonwalk, hij zette nog net niet af en toe zijn neus recht.
We gingen van hit naar hit, gilden mee en als we een aansteker bij ons hadden gehad was ie aangegaan. Tussen twee nummers door bekende P. dat hij in de jaren zeventig op jazzballet had gezeten en toen op nummers van Jackson danste. Dat beeld heeft me de rest van de avond niet meer losgelaten.
Voor ons zaten drie meisjes die bij elkaar zeker vierhonderd kilo wogen. Zachtjes deinden ze mee op de dreigende openingsklanken van Beat It!

In de pauze werden er hot dogs verkocht.

Ik had de kaartjes gekocht in een vlaag van verstandsverbijstering. Je kunt niet elke avond naar haute culture. Maar ergens diep van binnen moet er ook een hunkering hebben meegespeeld naar de jaren dat P. nog op jazzballet zat en elk theaterbezoek vroeg in de ochtend eindigde in een laat-twintigste-eeuwse disco in Amsterdam.
Na afloop overwogen we nog wel even om het nachtleven van Johannesburg onveilig te maken. Maar het was al helf elf en we moesten naar bed.

Ondertekenaars van een petitie hebben aartsbisschop Tutu van anti-semitisme beschuldigd. Tutu riep eerder op tot het verbreken van contacten tussen Zuid-Afrikaanse en Israelische universiteiten en het afzeggen van een tournee door Israel van een Zuid-Afrikaans dansgezelschap. Of dat verstandige oproepen zijn, is de vraag. Of het anti-semitisme is? Natuurlijk niet. Maar kritiek op de politiek van de Israelische regering wordt door haar aanhangers al snel van het label anti-semitsch beschuldigd. Overigens wordt in diezelfde petitie over Richard Goldstone en Kader Asmal een zelfde oordeel geveld.
Gelukkig hebben honderden Zuid-Afrikanen inmiddels een tegenpetitie ondertekend. Onder hen Arthur Chaskalson (ex voorzitter van het Grondwettelijk Hof), Geoff Budlender (advocaat) en Nathan Geffen (wizkid van de Treatment Action Campaign).

We reden naar Bram Fischerville, een nieuwe wijk van Soweto in het zuidwesten van Johannesburg. M., onze werkster, heeft haar huis in het afgelopen jaar uitgebreid met nieuwe, aangebouwde kamers. We móesten komen kijken.
Nu is het dan zover en leidt de tom tom ons resoluut naar de begraafplaats van Roodepoort. Dan zwijgt de kribbige mevrouw in het het kleine kastje, het spoor bijster.

Op de meest recente kaart die ik bij me heb staat de wijk al wel aangegeven en sommige straten hebben een naam. Op eigen kracht dringen we ons dieper een wijk in waarvan we vermoeden dat dit Bram Fischerville is. Onderweg zien we wel bordjes, maar die straatnamen staan niet op de kaart. We stoppen bij een ‘bottlestore’ – naast ‘petrol station’ het meest gebruikte baken waarnaar in een uitleg hoe je ergens komt wordt verwezen.
Ik bel M. en vertel haar dat we voor de slijterij staan.
‘Volg de taxi’s!’, roept ze.
‘Maar die busjes rijden alle kanten op’, antwoord ik.
‘Down!’, zegt M.
‘Je kunt hier naar twee kanten naar beneden.’ Bram Fischerville is gebouwd aan de rand van een vallei.

We wagen een gokje en slaan rechtsaf. Omdat de mijndumps, die grote glinsterende cakes die aan de horizon oplichten, en de blauwe daken van een lager gelegen complex M. niets zeiden twijfelen we sterk aan onze keuze voor rechts.
Als we stoppen schieten er jongens toe die ons vragen of we de weg kwijt zijn. Zoveel is wel duidelijk maar Atlas Street, waar M. woont zegt ze niets.
We rijden terug naar de slijterij en bellen M. opnieuw. Monter zegt ze dat ze eraan komt.
Als we wachten, melden zich opnieuw behulpzame jongemannen met de vraag waarop we wachten en waarnaar we op zoek zijn.
Na tien minuten arriveert M. en leidt ons over zigzaggende onverharde weggetjes het dal in. Aan de uiterste rand houden we stil voor haar huis. We bewonderen de nieuwe kamers en het uitzicht … op de blauwe daken en de mijndumps, de groene vallei en de ‘matchbox’ huisjes van de buren. ‘Zo klein was mijn huis’, zegt M. als ze naar dat van de buren wijst.

De wijk is vernoemd naar Bram Fischer, de moedige Afrikaner communist en advocaat van Mandela, die in de jaren zestig gevangen werd gezet en achter de tralies aan kanker bezweek. Ik denk dat hij daarboven trots op de nieuwe wijk neerkijkt, en zich stoort aan de oververharde wegen die bij een flinke regenbui onbegaanbaar worden.

In 5 jaar later reflecteerde Ayaan Hirsi Ali op haar uitspraken van vijf jaar geleden. In de loop van het programma bekroop me de angst dat een resoluut besluit om naar de Verenigde Staten af te reizen er op kan duiden dat iemand de weg kwijt is. Haar laatste boek had me al ernstig aan het twijfelen gebracht. Ze memoreert daarin een gesprek met Antoine Bodar die helemaal begint te glimmen als ze het grote werk van de katholieke kerk in Afrika bezingt. Ze dringt er bij hem op aan de kerk weer enthousiast te krijgen voor nieuw missiewerk.
Tegen Pauw zegt ze nu dat familieplanning een van de attracties van het westen is. ‘In Afrika leven ze bij de dag’, zegt ze met een glimlach. Niets over de rol van de kerken in het ontregelen van elke familieplanning, dacht ik. Maar haar opmerking duidt ook op het ontbreken van enige feeling met ‘Afrika’, dat continent van 53 landen en zoveel verschillen. In Zuid-Afrika neemt het kindertal per familie overigens af, en nog vrij drastisch ook.

En toen kwamen Submissions 2 en 3 ter sprake. Films die nooit gemaakt zijn. Ayaan vertelt Pauw over de inhoud van deel 2, het verhaal van een homoseksuele moslim. Ayaan memoreert het plan met een toon van diep berouw over haar falende missiewerk. Nu de film er niet komt, zal de wereld het niet weten. Maar er zijn films en documentaires over homoseksuele moslims. Er zijn boeken over dat onderwerp, artikelen en seminars.

Donkere wolken trekken zich samen boven Johannesburg. Een betere clichezin kan ik op de ochtend van de eerste januari 2011 niet verzinnen. Maar het is de waarheid. Zoals de winter in Europa te vroeg inzet, blijven de Zuid-Afrikaanse lenteregens doorstromen tot in hartje zomer.
Ik lees Peter Harris’ Birth, een gedetailleerd verslag van de aanloop naar de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika, april 1994. Harris leidde het kantoor van de Independent Electoral Commission. De maanden voorafgaand aan die gedenkwaardige verkiezingsdagen was het een aaneenschakeling van donkere wolken – bloedbaden, de AWB mars op Boputhatswana, de moord op Chris Hani, al die sinistere pogingen om te voorkomen dat het hier een democratie zou worden – maar uiteindelijk brak de zon door en werd er gewacht in eindeloos lange rijen, en toen gestemd.

In de maanden voorafgaand aan het WK trokken diezelfde wolken voorbij. Het zou op een ramp uitdraaien, de misdaad zou zegevieren, de stroom zou uitvallen, een financieel debacle. Maar na het eerste fluitsignaal bleek alles onder controle.

Een paar maanden terug kondigde de Zuid-Afrikaanse regering een generaal pardon af voor de honderdduizenden Zimbabwaanse illegalen in dit land. In de afgelopen weken moesten ze zich melden bij de kantoren van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, dat over de behandeling van verblijfsvergunningen gaat. En weer klonk het: Lange rijen, dit gaat niet lukken, het systeem zal falen. Maar toen gistermiddag de deadline naderde hadden zich bijna 250 000 Zimbabwanen gemeld. Er zijn inmiddels zo’n 50 000 verzoeken behandeld waarvan de meesten gehonoreerd. De overige aanvragers zullen in de komende maanden per sms te horen krijgen dat hun vergunning klaarligt.

Met misschien wel het grootste generaal pardon ter wereld heeft de redelijkheid overwonnen. Mbeki stak in 2008 zijn kop in het zand, er was geen vluchtelingenprobleem, netzomin als een aidsprobleem of een crisis in Zimbabwe. Het gevolg was een opstand van de allerarmsten die zich keerden tegen de buitenlanders.
Nu is het probleem erkend en is er een praktische oplossing gezocht. Legaliseren, de angst wegnemen om opgepakt te worden en het land uitgezet, de kans bieden om werk te zoeken, en belasting te betalen, lid mogen worden van een vakbond. Het zal de spanningen niet onmiddellijk doen wegnemen, maar het is zeker een belangrijke voorwaarde daartoe.

Inmiddels regent het.

De Britse Guardian onthult vanmorgen dat de Zimbabwaanse premier Tsvangirai Amerikaanse diplomaten in 2009 aanmoedigde om de sancties tegen zijn land voort te zetten. Deze ‘leak’ is koren op de molen van Mugabe en een nieuw bewijs dat het doorbreken van diplomatieke confidentialiteit uiterst negatieve gevolgen kan hebben voor hen die een open en democratische wereld nastreven. Tsvangirai dreigt nu voor hoogverraad vervolgd te worden.
Opnieuw krijgen Mugabe en ZANU-pf de kans om de Zimbabwaanse crisis voor te stellen als een product van gekonkel tussen ‘het Westen’ en de partij van Tsvangirai. Terwijl de crisis het resultaat is van wanbeleid, corruptie en machtshonger.
Ik betwijfel of Tsvangirai opnieuw voor hoogverraad terecht zal moeten staan maar op zijn kantoor is vandaag alle aandacht gericht op het bezweren van deze kleine crisis terwijl er zoveel belangrijker dingen te doen zijn.
Mugabe c.s. zullen wikileaks ten volle benutten in hun treitercampgane tegen de MDC. Die moet uiteindelijk tot een verkiezingsnederlaag van Tsvangirai leiden – eerlijke en vrije verkiezingen of niet.

Er staat veel op het spel. In het oosten van Zimbabwe, aan de grens van Mozambique, zijn diamantvondsten gedaan die duiden op een minerale rijkdom van misschien wel een kwart van de totale hoeveelheid in de wereld.

Afgelopen dinsdag bezocht ik met R. en H. Morapeng, ’the Cradle of Mankind’, een uurtje rijden vanaf Johannesburg. Het museum opende enkele jaren terug maar ik had nog geen gelegenheid gehad het te bezoeken. Het is gebouwd op de plek waar de oudste, meest complete resten van menselijk leven zijn gevonden. Het museum – een indrukwekkende molshoop temidden van een oogstrelend mooi heuvellandschap – vertelt het verhaal van de ‘origins of species’ aan de hand van Darwin. Het is een interessant gegeven dat in een zo christelijk land als Zuid-Afrika tentoonstellingsmakers geen twijfel laten bestaan over de wetenschappelijke juistheid van de evolutietheorie. In een bijzin wordt nog wel vastgesteld dat sommige mensen er anders over denken. Maar dat wordt vriendelijk op zijn plaats gezet als ‘geloof, overtuiging of opinie zonder wetenschappelijke betekenis’.
Buiten de molshoop heeft Nelson Mandela zijn handafdrukken in het gips achter gelaten. Mijn handen pasten er precies in.
Ik bedoel maar.

Laten we de oproep die Marcel van den Heuvel vorige week inde Volkskrant aan staatssecretaris Knapen deed om radicaal op te treden tegen Afrikaanse leiders die de homohaat aanjagen eens omdraaien. Dus: Afrikaanse leiders gaan radicaal de strijd aan tegen in het westen heersende vreemdelingenhaat en steeds strengere maatregelen om ‘de ander’ buiten de deur te houden? Zou ik me daar als voorstander van een open, vrij en divers Nederland door gesteund voelen? Niet echt. Anders wordt het als Afrikanen zich solidair tonen met Nederlandse ingezetenen die zich verzetten tegen uitzettingen en de schending van Europese mensenrechtenverdragen.
Eenzelfde benadering moet worden gekozen als het gaat om homohaat in Afrika. Niet ons opgestoken vingertje en onze morele verontwaardiging moeten de grondslag vormen voor het Nederlandse beleid maar juist de verbondenheid met Afrikaanse activisten en groepen die opkomen voor gelijke rechten. Het is niet in hun belang als vertegenwoordigers van Nederland in internationale organen en ontmoetingen voeding geven aan het misverstand dat een vrije seksuele orientatie een westerse waarde vertegenwoordigt.
Voor de rituele retoriek tegen Afrikaanse homo’s, met soms gruwelijke gevolgen, zijn vele verklaringen aan te voeren. Sommige in het nauw gedreven Afrikaanse potentaten zoeken een bliksemafleider. Sommige christelijke kerkleiders willen in homofobie hun aan invloed winnende moslimbroeders overtreffen. In een gesprek dat collega-journalist Madeleine Maurick en ik vorig jaar met aartsbisschop Tutu hadden sprak deze van de ‘impotentie’ waaraan zijn collega-bisschoppen leiden. ‘Ze worden geconfronteerd met armoede, corruptie en ziekte in hun land en kunnen er weinig aan doen. Ze compenseren dat onvermogen met homohaat in de veronderstelling dat ze aan die seksuele voorkeur wel iets kunnen veranderen’, aldus Tutu.

Ondertussen is er meer en meer bewijs voor sterke betrokkenheid van Amerikaanse evangelisten bij het aanwakkeren van de homohaat in landen als Oeganda, Kenia en Malawi. Sommige bisschoppen worden zelfs financieel door hen onderhouden. Een sterke machtsbasis in Afrika kan deze evangelisten helpen hun oerconservatieve agenda voor de Verenigde Staten kracht bij te zetten. Is dat niet een onderwerp dat Knapen eens bij zijn Amerikaanse ambtsgenoot aan de orde kan stellen?
Maar bovenal is de bij tijd en wijle oplaaiende homohaat een reactie op de toegenomen zichtbaarheid en het groeiende zelfbewustzijn van Afrikaanse homo’s en lesbiennies. In de Afrikaanse media wordt over homoseksualiteit fel gedebatteerd. Jonge schrijvers, fotografen, beeldend kunstenaars en theatermakers behandelen seksuele thema’s zonder enige remming. Geen wonder dat oude generaties Afrikanen zich bedreigd voelen door de ondermijning van conventies en patriarchaat. Wie iets wil betekenen voor de om zich heen grijpende beweging voor Afrikaanse modernisering moet zich eerst en vooral engageren met diegenen die er het levende bewijs van zijn dat homoseksualiteit niet ‘onAfrikaans’ is. Liever solidariteit op basis van inzicht en beleid, waaraan bijvoorbeeld een organisatie als Hivos vormgeeft, in plaats van het machtsvertoon van een kudde westerse olifanten die door de Afrikaanse porceleinkast banjert.

De Afrikaanse Unie heeft Thabo Mbeki aangesteld als bemiddelaar in het conflict in Ivoorkust. Nadat de Ivoriaanse kiescommissie oppositieleider Ouattara en het Constitutionele Hof juist de zittende president Gbabo tot winnaar uitriep, kent het land twee, officieel geinaugureerde, leiders.
Mbeki verdient scepsis. Bij eerdere bemiddelling in ivoorkust kon hij het wel erg goed met Gbagbo vinden. Uitgelekte diplomatieke berichten bevstigden vorige week nog eens wat we allang wisten: Mebki’s bemiddelling in Zimbabwe liet zich leiden door een sterke sympathie met Mugabe en ZANU-pf.
Overigens is Soedan kenner Alex de Waal bijzonder positief over Mbeki’s rol in de pogingen om de conflicten in dat land tot bedaren te brengen.
Toch laat een uitkomst in Ivoorkust zich niet moeilijk voorspellen. Zoals in Kenia en Zimbabwe wordt de waarschijnlijke verliezer van de verkiezingen beloont met de leiding over een regering waaraan ook de verliezer mag deelnemen. Dergelijke ‘oplossingen’ zijn niet per definitie verwerpelijk. Verslagen machtsapparaten hebben de neiging hun frustraties in destructie om te zetten. Maar het maakt verkiezingen wel overbodig.

De Zuid-Afrikaanse ABSA bank heeft een onderzoek laten doen naar de gulgevigheid van zeer vermogende Zuid-Afrikanen. Een dergelijk onderzoek is ook in een aantal andere landen uitgevoerd en dus kan er vergeleken worden. Trots meldt een woordvoerder van de bank dat Zuid-Afrikanen na Amerikanen de gulste gevers ter wereld zijn.
Dirigent Jaap van Zweden legde vorige week in Pauw & Witteman uit waarom Amerikanen zoveel aan de charitas schenken: omdat ze zo weinig belasting betalen.
In Zuid-Afrika liggen de belastingschalen wat hoger – al is vermogensbelasting hier een onbekend fenomeen – maar ik denk dat we niet te snel moeten juichen over de Zuid-Afrikaan als mecenas. Enthousiasme voor goede doelen combineren hier goed met een grote afkeer van dwingende maatregelen die aan de grote afstand tussen rijk en arm – Zuid-Afrika is internationaal koploper – een einde moet maken.