Kindsoldaten, burgeroorlog, zwart-wit, brrr. Er zijn van die aankondigingen die een onmiddellijke antipathie oproepen. De aankondiging van White Material, een film van Claire Denis, van ‘Chocolat fame’, is er zo een. Tot ik een interview met haar las in de NRC van gisteren.
Uw beeld van Afrika is hard, stelt de interviewer vast.
Denis: Veel films over Afrika zijn gemaakt vanuit een gevoel van medelijden. Ik veracht medelijden. Wat vroeger solidariteit was, is tegenwoordig vervangen door medelijden. Solidariteit stelt hoge eisen, ook aan jezelf. Medelijden is gemakkelijk.’
Zegt het voort en ziet de film!

Bericht vorige week: De toename van het aantal hiv besmettingen daalt sterk, met name onder jongeren tussen 15 en 25 in Afrikaanse landen.
Bericht twee, gisteren: Zuid-Afrikaanse proef met anti besmettingsgel voor vrouwe levert geweldige resultaten op. Gebruik van het gel voorkwam in bijna de helft van de gevallen besmetting.
Eindelijk.

Vorige week schreef Mark Koster, de oud-hoofdredacteur van Revu, op de opiniepagina van de Volkskrant dat het Oranje van vandaag afrekende met de zesjescultuur van de jaren zeventig. De generatie van nu zou niet langer genoegen nemen met een tweede plaats.
Hoe dat in zijn werk gaat zagen we zondagavond. Schoppen tegen alles dat niet oranje is, dat afwijkt – eigen volk eerst. Wildersvoetbal.
Gisteren vierde ik het succes dat Johannesburg heet. Vandaag verlang ik naar de jaren zeventig.

Zag ik daar nu Sylvie van der Vaart op de tribune zitten, naast Jolanthe en al die ander WAGS, de wives and girlfriends van?
Verdomd, het was ‘r! Blijkbaar van mening veranderd. Want Sylvie zou niet naar Johannesburg gaan. Veels te gevaarlijk, zo meldde De Telegraaf eerder dit jaar.
Ik nam het haar niet kwalijk al wist ik zelf beter. Maandenlang werden de Zuid-Afrikaanse beloftes – alles sal reg kom – in twijfel getrokken. De stadions zouden niet klaar zijn. Er kon elk moment een rassenoorlog uitbreken. Alle misdaadsyndicaten, kindsoldaten, groepsverkrachters, babyneukers en autokapers stonden de voetbalfans op te wachten. Die swart gevaar.

Wat is de prijs van de angst? Een eerste hulpbrigade van ambassademedewerkers reisde het oranjelegioen in de afgelopen weken achterna. Honderden buitenlandse journalisten stutten met reportages die uit een oorlogsgebied leken te komen de bange vermoedens van elkaar napratende bange redacteuren. Zwaar gesubsideerde tenenkrommende tranentrekkers vestigden de aandacht op goede doelen die in het vermogen van Afrika om zelf problemen op te lossen hun grootste dreiging zien. Hooggeleerde commentatoren plaatsten vette vraagtekens bij de honderden miljoenen die aan nieuwe stadions werd uitgegeven. Want dure stadions dat is iets voor Europa.
Wat zou al die gecoördineerde bangmakerij en het gezwets in de ruimte gekost hebben? Moet er nu de vuvuzela’s elke wanklank overstemd hebben niet een rekening naar Sylvie en Johan Derksen: ‘Als mijn verslaggevers niet naar Johannesburg durven, begrijp ik dat heel goed’?
En naar Jack van Gelder?
‘Wat verwacht jij van Johannesburg, Jack?
‘Een negerin van twee meter en op een kluitje zitten. Want als je er met de auto opuitgaat, ben je die geheid kwijt’.
En naar al die anderen.
Wiedergutmachung. En dan de opbrengst overmaken naar het gemeentebestuur van Johannesburg. Mijn stad.

Voor een goed gesprek dat ik afgelopen zaterdag over Zuid-Afrika na het WK in Met het oog op morgen voerde, ga naar http://www.youtube.com/watch?v=RfnHPcEBwBQ

Met dit spandoek ontstond in 1988 – twee jaar voor de vrijlating van Mandela – een symbiose tussen voetbalgekte en de solidariteit met de anti-apartheidsstrijd. Een jaar later zou Ruud Gullit in een televisiespotje voor het ondergrondse station van het ANC, Radio Freedom, de kop van Botha’s lijf schieten. Waarna het hoofd van Freek de Jonge tevoorschijn komt; ‘De kop is eraf. Steun Radio Freedom.’
Dat vermaledijde, zieke en sombere land van politieke gevangenen, dodencellen, traangas en Treurnicht is nu de trotse gastheer van het WK.
*
Themba heeft gelijk gekregen. Telkens als ik mijn buurjongetje bijpraatte over nieuwe onzin die in internationale media over Zuid-Afrika werd verspreid glimlachte hij minzaam. De stadions zouden niet op tijd klaar zijn. De misdaad kwam je al op het vliegveld tegemoet. Er dreigde een raciale oorlog. Themba’s glimlach betekende: ‘Wacht maar’. Nu steekt hij zijn vinger op naar een sceptische wereld.
*
Maar natuurlijk moet er iets te neuzelen zijn: De vuvuzela’s worden in China gemaakt door mensen die daar anderhalve euro per dag mee verdienen! Dat is een halve waarheid; de Chinezen zijn, anders dan het artikel in de NRC suggereerde niet de uitvinders van de lawaaitoeter – dat was een slimme zakenman in Kaapstad – maar de schaamteloze imitatoren van een succesprodukt.
*
Mooi dat Nederland tien plaatsen is gestegen op de index van gelukkigste landen. Een overwinning, zondag, kan ons zelfs naar de eerste plaats voeren. En zal de economie met een half procent doen groeien. De GroenLinks Minister van Geluk heeft het eerste succes al binnen!

In het winkelcentrum in Johannesburg staan de houten voetballers in alle formaten uitgestald, van nog geen half been hoog tot twee meter. De shirts verraden hun afkomst: Nigeria, Engeland, Portugal, Nederland, Brazilie, Ghana.
Alle spelers zijn zwart. Ze kosten weinig; de kleinste heb je al voor twintig euro.
Alle spelers hebben spleetogen. Navraag leert dat ze gemaakt zijn in Indonesie. In die wereld hebben alle mensen spleetogen. Je kunt je eraan storen maar vaak zijn die leuke etnische hebbedingetjes het product van verhusseling.

Rosebank, Johannesburg, dinsdagochtend. De vuvuzela’s zijn ontwaakt nadat Brazilie ze even het zwijgen oplegde. De korte winterslaap is voorbij. De pruiken, groen/gele shirts, vlaggen en helmen zijn terug. Iedereen weet dat Zuid-Afrika het niet kan redden maar we blijven geloven. Tot de laatste minuut. Omdat Tutu en Mandela twijfel aan de goede uitkomst tot de ultieme uiting van hoogverraad hebben uitgeroepen.
Mijn buurjongetje Themba gelooft al even hard in het onmogelijke (en blijft er evenzeer van overtuigd dat Brazilie uiteindelijk de wereldkampioen wordt). Themba houdt vol dat we allang gewonnen hebben. Het aantal buitenlandse bezoekers overtreft de stoutste verwachtingen. Alleen een handjevol Bavariameisjes mokt.
‘Ik steek mijn middelvinger op naar het buitenland’, zegt Themba.
Je moet wel de optelsom van Breyten Breytenbach en Rian Malan zijn om onder dit alles koud te blijven.

Begrijp ik nu goed dat Nederland zich opwindt over straffe FIFA-regels en volgzame Zuid-Afrikaanse autoriteiten … en dat Maxime Verhagen al hoog van de toren heeft gevuvuzelaad in een gesprek met de Zuid-Afrikaanse ambassadeur … en dat de relatie tussen beide landen nu ernstig verstoord is … en dat dagblad De Pers morgen, maandag, het Nederlandse volk zal oproepen om hiertegen massaal in opstand te komen … begrijp ik dat goed? …, terwijl Nederland zelf zich in het bidbook voor FIFA nog onderdaniger naar FIFA betoont dan de Zuid-Afrikanen?
Ik ben zo bang dat ik dat goed begrijp.

Het land is te klein nu Zuid-Afrika de oranje Bavariameisjes heeft gearresteerd. Ze nemen geen enkel risico; handhaven is het motto. Dat moet Nederland toch aanspreken.
Ik moest ook aan Jan van Riebeeck denken.
Die meerde bijna drieeneenhalve eeuw geleden aan bij Kaap de Goede Hoop. Van de oorspronkelijke bewoners raakte daar niemand opgewonden van. Dankbaar namen ze de meegebrachte spiegeltjes en kralen (zonder merknamen erop) in ontvangst. Je had toen nog geen wetten tegen ‘ambush marketing’. Wat zou het een hoop ellende hebben voorkomen als die toen wel hadden bestaan. Want het komt breed lachend binnen, gehuld in een strak minirokje, een en al onschuld. Een beetje zoals FIFA. En voor je het weet maken ze de dienst uit.

Als ik deze regels optik, galmt de laatste oproep tot waakzaamheid van het Ministerie van Buitenlandse Zaken aan de Nederlandse voetbalfans nog na in mijn hoofd. Aanleiding is een tussen het puin in Bagdad gevonden brief met plannen voor een El Quaeda aanslag tijdens het WK in Zuid-Afrika. De alarmbellen slaan aan, plannen worden gewijzigd en vluchten afgezegd. We staan stijf van de angst. Er is maar één gek nodig om het hele feest te verzieken. Dat is in het land van Volkert van der G., Karst Tates, Mohammed B. en de Damschreeuwer de hoogste wijsheid.
Dan volgen de commentatoren, onheilsprofeten van het ergste soort. Meestal heten ze Johan Derksen. Reis niet naar Zuid-Afrika!, roepen ze. In hun kielzog treden de WAG’s, de ‘wives and girlfriends’, nooit boyfriends, van onze voetbalhelden, die aankondigen het levensgevaarlijke Johannesburg te zullen mijden. Doorgaans heten die Sylvie van der Vaart.

Ze weten het zeker. Wie zich naar Zuid-Afrika waagt, wacht eeuwige stormen boven Tripoli. Dan volgen de vulkanische aswolken die zich precies boven de luchtwegen naar het zuiden hebben samengetrokken. Op de vliegvelden van Johannesburg en Kaapstad staan de zakkenrollers en de autokapers, piraten en kindsoldaten, babyverkrachters en mensenhandelaren klaar. Op weg naar het hotel trekken de rassenrellen aan je voorbij. Het eerste fluitsignaal moet dan nog klinken. De vlaggetjes op de auto’s, de constructiewerkzaamheden langs de snelweg en de massa’s mensen in een shirt van Bafana Bafana ontgaat ze.

Het zijn, onder veel meer, de websites van uitgeweken, doorgaans blanke Zuid-Afrikanen, die de westerse angst voor een aankomend Armageddon voeden. Op deze sites rechtvaardigen de Wegtrekkers hun afscheid van het geboorteland door het voor te stellen als een horrorfilm. Elke ramp moet hun gelijk bewijzen. Ze delen met hun Europese vrienden een beeld van het continent waar niets werkt en dat uitsluitend door charitas in leven gehouden wordt. Ze koesteren de Afrikaanse broertjes en zusjes van onze eigen Ruben die ongegeneerd voor de camera worden gesleept om ons hun verhaal van ziekte en wanhoop te vertellen.

Daarom mag het WK niet slagen. Want Afrika’s succes is hún verlies, een zelfbewust continent hun ergste nachtmerrie.

(editorial ZAM Africa Magazine, jaargang 14, nummer 2)