The New African heeft deze maand een special over Zimbabwe als bijlage. Cover: portret van Mugabe met daaronder de tekst The Second Coming. Bij de verkiezingen van a.s. woensdag staat niets minder op het spel dan een tweede revolutie. De contrarevolutionairen van Tsvangirai moet een lesje worden geleerd en ZANU-pf weer stevig in het zadel geholpen.
Niet dat ze tijdens de coalitieregering van de afgelopen jaren van hun paard waren gevallen.
De special is een schoolvoorbeeld van propaganda, vermoedelijk ingefluisterd door de Israelische campagne-adviseurs van ZANU-pf. Tsvangirai krijgt vier pagina’s de gelegenheid om zijn standpunten uiteen te zetten (er is per slot van rekening een coalitieregering en dus kun je de minister-president niet geheel uit de kolommen weren).Op de overige 72 pagina’s wordt uiteengezet waarom die standpunten niet deugen.
Het colofon vermeldt dat deze special is gemaakt in opdracht van het Zimbabwaanse Ministerie van Informatie maar dat ‘de research en artikelen hun werk onafhankelijk van de staat hebben verricht’. Voor het ‘journalistieke’ werk is Baffour Ankomah, de meest loyale slippendrager van de Zimbabwaanse keizer, uitgekozen. Een goede propagandist heeft geen censor nodig.
Kwade, maar doorgaans goed geinformeerde, bronnen beweren dat ook de nieuwe partij van Julius Malema, de Economic Freedom Fighters, door partijgenoten van Mugabe wordt gestiekt.

Je mag natuurlijk niet generaliseren maar stiekem bekruipt me soms het gevoel dat de wereld beter af zou zijn zonder Britten. De ervaring leert dat het weinig uitmaakt of ze Tory, Labour, Liberal of Groen zijn, Brittania Rules The World. Zou de landkwestie in Zimbabwe zo hoog zijn opgelopen zonder Tony Blair?

Gisteren gaf premier Cameron een interview aan de Telegraph en daarin kondigde hij aan dat zijn land nu het homohuwelijk gaat exporteren. ‘I’ve told the Bill team I’m going to reassign them because, of course, all over the world people would have been watching this piece of legislation and we’ve set something, I think, of an example of how to pass good legislation in good time. Many other countries are going to want to copy this. And, as you know, I talk about the global race, about how we’ve got to export more and sell more so I’m going to export the bill team. I think they can be part of this global race and take it around the world’.

Oscar Wilde achter de tralies gezet. Freddy Mercury gek gemaakt met de ‘beschuldiging’ dat ie homo was. Op last van koningin Victoria alle landen van het toenmalige British Empire opgezadeld met anti-homowetgeving. En nu er dan eindelijk weer een stapje vooruit gezet is, doen alsof ze haantje de voorste zijn. Ik moest denken aan het lid van het Britse Hogerhuis die ik enige jaren terug tijdens een conferentie in Montreal hoorde spreken. Zijn land had niet lang ervoor de ‘age of consent’ verlaagd zodat homosex onder de 21 niet langer strafbaar was. Maar hier sprak een man die zonder blikken of blozen Groot-Brittanie ten voorbeeld stelde aan de door achterlijkheid getroffen rest van de wereld.

In 2010 dreigde het Verenigd Koninkrijk de ontwikkelingshulp aan Afrikaanse landen die nog steeds de Britse anti-homowetten naleefden stop te zetten. Daarop reageerden Afrikaanse homo-activisten met het dringende verzoek om deze hulp niet in te zetten in het debat over gelijkheid. Zij wilden niet het gevaar lopen de schuld te krijgen van Britse strafmaatregelen. Ook vonden ze dat de Britse houding het misverstand aanmoedigde dat de roep om gelijke rechten voor homo’s door een ‘westerse agenda’ werd aangejaagd.
Vanmorgen zijn de reacties van mijn Afrikaanse homovrienden minder diplomatiek. En dat is dan nog diplomatiek uitgedrukt.

Vandaag kopt de NRC: ‘Dood van zwarte jongen ontkracht mythe van een postraciaal Amerika.’
Nee! Echt?
Was er iemand die bij het aantreden van de eerste zwarte president nu al vijf jaar geleden dacht dat nu alles koek en ei was? Dat zwart en blank en latino elkaar huilend in de armen zouden vallen en eeuwig de liefde verklaren. Nooit een Ku Klux Klan bestaan, geen deep South, geen segregatie. Een geschiedenis zo zwaar als de Grand Canyon zomaar van ieders schouders afgegleden? Jij zwart? Maak dat de kat wijs! Heus, ik zie gewoon niet meer welke kleur je hebt.

Een vergelijking met de Arabische Lente dient zich aan. Na drie maanden demonstratieve veranderingsgezindheid en het was nog geen volwaardige democratie, zo een waarin de ‘checks en balances’ zich met groot gemak op het slappe koord handhaven, de onafhankelijke instituties floreren, het volk regeert? Nog nooit een democratie gekend en in 1 hinkstapsprong naar de toekomst. Maar nee hoor, nooit lente geweest, meer winter dan ooit tevoren.

Een vergelijking met Zuid-Afrika dient zich aan. Al negentien jaar democratie en nog steeds armoede. Las vandaag in een Britse krant een interview met de uit Zuid-Afrika uitgeweken actrice Janet Suzman, op tournee door Kaapstad met een gedramatiseerde aanklacht tegen de misdaad: ‘You come away from Cape Town airport and you think: no, please, those shacks – I mean, what are they doing?’
Verdorie. Hebben die verdomde zwarten dat land nou nog niet op orde? Weten die Arabieren eigenlijk wel waar ze mee bezig zijn? Wanneer laten de Amerikanen hun raciale hang ups nu eindelijk eens achter zich?
Iemand zegt dat het over is, bedenkt een lekkere kop boven een artikel die tot lezen wekt (Arabische Lente!), verklaart zijn land tot ‘God’s eigen regenboognatie’ (of dat het nu afgelopen moet zijn met dat geruzie in de familie van Nelson Mandela, en wel meteen) en dat de Amerikanen met onmiddellijke ingang leuk doen met elkaar. Ik zeg leuk, versta je me!

En als dat dan niet zo is, zijn we teleurgesteld. Ik kan het woord niet meer horen. Zijn we in 1 klap van onze illusies bevrijd. Of nog erger: hebben we onze onschuld verloren.

Het demasque der verwachtingen. Het verschil tussen een donderslag bij heldere hemel en een proces, een ontwikkeling die zich stapje voor stapje voltrekt, en dan weer een stap terug, een ‘long walk’.

De veroordeelde Russische oppositieleider Navalny hekelde tijdens zijn proces gisteren vooral de top van de voormalige communistische jeugdliga in zijn land. Zij zijn het die zich in de nadagen van het reëel bestaande socialisme te goed deden aan de overheidsbedrijven die op de markt te koop stonden. Ze maakten dankbaar gebruik van de in het communistische tijdperk opgebouwde connecties. Ook bleken ze meesters in het spel van privatisering en de daarmee gepaarde gaande corruptiepraktijken. Zo werden de verliezers winnaars. Het gevolg is dat de productiemiddelen, ooit in handen van ‘het volk’, een farce natuurlijk, nu in handen zijn van 0.4% van de bevolking. Tel uit je winst!

Wat is het verschil met de beweging die Julius Malema aanvoerde totdat hij uit het ANC werd gezet? Ook de Jeugd Liga manifesteerde zich in deze eeuw onder zijn leiding als een kliek van schaamteloze zakkenvullers. Daarvan was in de dagen van ballingschap en strijd geen sprake maar ook toen leek deze bewegingloze kudde al wel een beetje op de apparatsjiks van vijftig jaar en ouder die in de voormalige Sovjet-Unie de jeugdbeweging Komsomol aanvoerden. Toen ik als waarnemer (bekentenis!) in de jaren zeventig in Moskou een congres van deze beweging bijwoonde was ik als 23 jarige veruit de jongste.

De ex-communistische graaiers sloegen toe onmiddellijk na ineenstorting van het Sovjetrijk, en ze concentreerden zich volledig op het zakkenvullen. Dat is wellicht het verschil met Malema c.s. die zijn zelfverrijking camoufleerde met het zingen van aanstootgevende strijdliederen, waarvan veel echte oud-strijders nog nooit gehoord hadden, het toespreken van arme massa’s en oproepen tot nationalisatie en landonteigening.

Inmiddels heeft Malema een nieuwe beweging opgezet, de Economic Freedom Fighters, waarmee ook Kenny Kunene (de schatrijke voormalige crimineel die tijdens verjaardagsfeestjes blanke blote meisjes met sushi bedekt) zijn sympathie heeft betuigd. Tijdens een persconferentie verschenen Julius en zijn strijdmakkers met een baret op. De gelijkenis van Malema met Chavez was treffend. De (voornamelijk) heren verkneukelden zich om de pseudo-militante tirades en kwasi-revolutionaire slogans van hun Leider.

De massa’s armen zullen er niets mee opschieten. Dat is triest en cynisch. Maar de vriendjes van Malema, doorgaans grootaandeelhouder en commissaris, cashen door de immense afkoopsommen die de regering bij toekomstige nationalisaties op tafel legt. En Malema loopt binnen als deze wrakke staatsbedrijven vervolgens weer geprivatiseerd worden.

Nowije poeti ke loetsjemoe boedoetsjoemoe, noteerde ik destijds in fonetisch Russisch: Nieuwe wegen naar een betere toekomst.

Dat was bij de 1 minuut en 14 seconden durende trailer van Long Walk to Freedom (zie YouTube), de verfilming van Nelson Mandela’s autobiografie, die gisteren werd gelanceerd, al snotteren. Ik schiet snel vol als het om Mandela gaat. Misschien is het een idee om straks bij elk bioscoopkaartje een pakje Kleenex cadeau te doen.
En toch was er iets onuitstaanbaars aan deze trailer, iets dat zich al in de eerste seconden manifesteerde. ‘It only takes one man to change the world’, staat er op het scherm te lezen voordat Mandela aan zijn cinematografische wandeling begint.
Als onze held de premiere in januari 2014 nog mag meemaken, is hij vermoedelijk te beleefd om bij het lezen van deze zin demonstratief de zaal te verlaten. Want wat uit alle teksten en toespraken van Mandela schreeuwt is de noodzaak van een collectief, het belang van organisatie, de waardering die hij koestert voor het zuivere handwerk, opbouwen, nadenken, discussieren, niet over 1 nacht ijs gaan. En nooit denken dat jij het in je eentje voor mekaar krijgt. Dat besef is geen uitdrukking van valse bescheidenheid. Ook zal Mandela het belang van individuen, en hun vermogen om een verschil te maken, nooit ontkennen. En het is geen oproep om voor je verantwoordelijkheid weg te, lopen. Maar voor het veranderen van de wereld is meer nodig dan de dadendrang van een man.

Er wordt al dagenlang buitengewoon verkwikkelijk geruzied op De Dagelijkse Standaard over een stuk dat Joost Niemöller vorige week aan Nelson Mandela wijdde.
Ik hou van Joost Niemöller. Hem zul je nooit de Italiaanse minister van justitie met een oerang oetang horen vergelijken. ‘Ik beledig geen oerang oetangs’. Je hoort het hem zeggen.

In zijn verhaal over Mandela heet Zuid-Afrika een ‘hel op aarde’. Er zou een ‘genocide’ op de blanken plaatsvinden en de regering ‘doet niets om Aids te stoppen.’ Dat is allemaal de schuld van Mandela die hij dan ook toevoegt aan het rijtje ‘Hitler, Stalin, Pol Pot en Mao.´

Uit grenzeloze bewondering voor Joost Niemöller’s ‘vermogen om wartaal tot dagelijkse standaard te verheffen heb ik het gemeentebestuur van Orania dan ook per mail voorgesteld om hem tot ereburger uit te roepen. Ik kreeg onmiddellijk een reactie. Die was afwijzend. De bestuurders van dit lelieblanke dorpje aan de Zuid-Afrikaanse Oranjerivier (dorpsmotto: Hoe harder jy trek, hoe groter die wortel) vonden zijn teksten wel ‘erg extreem’.

Een tegenvaller. In zijn stuk rekent Joost voor dat er in Zuid-Afrika dagelijks vijftig mensen worden vermoord. Daarvan waren er, als gevolg van de genocide, tussen medio 2012 en medio 2013 170 blank, aldus Niemöller.
Dan zijn er in diezelfde periode dus 18000 zwarten vermoord.

Die Mandela heeft heel wat op zijn geweten.

Ik had graag gezien dat Joost een ereburgerschap was toegekend en dat hij het had opgevat als een uitnodiging om daar ook te gaan wonen. Want nergens heeft het besef dat blanken veruit in de minderheid zo sterk wortel geschoten als in Orania. Kwestie van hard trekken.

Toen Nelson Mandela tachtig werd en in het huwelijk trad met Graca Machel voerde zijn kleinzoon Mandla het woord. Ik was zeker niet de enige die onder de indruk raakte van zijn verbale kwaliteiten, de trots en het gezag die hij uitstraalde en de humor in zijn woorden. ‘Daar staat er weer een’, dacht ik.

Bijna vijftien jaar later is Mandla door de Tembu-koning uit zijn functie als ‘chief’ ontheven (al gaan er geruchten dat de koning zelf binnenkort van de troon wordt gestoten). Mandela’s kleinzoon had de graven van zijn grootvaders kinderen verplaatst van Qunu naar Mvezo in de Oostkaap. Mandla droomde van een lucratief bedevaartsoord waarover hijzelf de scepter zou zwaaien en niet Chief Nokwanele van Qunu, een hardwerkende en eigenzinnige vrouw die ik jaren geleden met collega Peter van den Akker interviewde. Ze vertelde dat Mandela zich altijd even bij haar meldde als hij in zijn buitenhuis was teruggekeerd en legde uit waar we zijn familieleden konden vinden. Winstbejag kwam in haar vocabulaire niet voor, ze leefde voor de gemeenschap.

Na een door de familie aangespannen rechtszaak werden de kinderen afgelopen week weer opgegraven en naar Qunu teruggebracht. Naast hen zal Mandela straks begraven worden.
Het is een treurige vertoning die ten onrechte de indruk wekt dat de gehele familie met elkaar overhoop ligt. Dat is niet het geval. Vrijwel alle familie waren verenigd in hun boosheid over Mandla’s handelen. Aartsbisschop Tutu oproep om het vechten te staken, is weliswaar begrijpelijk maar mij lijkt dat de familie er goed aan deed Mandla’s commerciele agenda indringend te ondermijnen.
De familie kent wel meer leden die zich goed bewust zijn van de waarde die de naam Mandela vertegenwoordigt. Maar de meesten erkennen het gezag van de Nelson Mandela Foundation die door zijn naamgever en directe medewerkers mede werd opgericht om de nalatenschap – de stichtingen, historische gebouwen, monumenten en documenten die met hem verbonden zijn – te beheren.

Ik heb overigens het bange vermoeden dat het bij Mandla niet alleen gaat om de in zoveel families ontluikende drang om van een anders verdriet beter te worden. Mandla transformeerde zo’n jaar terug tamelijk plotseling van een moderne jongeman in een traditionele ‘leider’ en pakte zodoende de draad die zijn grootvader in de jaren veertig om goede redenen had doorgesneden weer op. Ook bekeerde hij zich tot polygamie en heeft hij inmiddels enkele mislukte huwelijken achter de rug.

In Zuid-Afrika schuren de betrekkelijke welstand die de familie Mandela verworven heeft en de nog breed levende armoede scherp langs elkaar heen. Zoals ook de moderne tijd om zich heen grijpt in een nog aanzienlijke bedding van oude tradities en soms diepe religiositeit. Mandla is zeker niet de eerste die tussen die raderen de nodige mentale beschadigingen lijkt te hebben opgelopen.

In De Groene van deze week schrijft correspondent Mark Schenkel over de naamsverandering van de Colonel Muammar Khadafi Great Mosque in Kampala, Oeganda. Dit door de voormalige Libische leider gefinancierde gebedshuis gaat voortaan als Nationale Moskee door het leven. Een bescheiden prijs die de moslims in Kampala moeten betalen voor voortzetting van de subsidie uit Libie.
Pakweg vijf jaar terug bezocht ik de moskee die op een van de zeven heuvels van Kampala gebouwd is. Na een eindeloze tocht door de binnenstad – ten onrechte suggereert het woord verkeer een beweging waaraan het in dit overvolle centrum nagenoeg ontbreekt – stond ik met collega journalist Van Maurick oog in oog met deze indrukwekkende tempel. En met een wonderschone jongeman die zich als gids aanbood en vriendelijk vroeg om ons van ons schoeisel te ontdoen. Als ik het me goed herinner kreeg collega van Maurick nog een doek aangereikt waarmee ze zich gedeeltelijk kon besluieren.
De moskee was zo mogelijk nog mooier dan de gids, en het woord waarop deze monumentale ode aan de Almachtige gebouwd was al even onbereikbaar voor mijn goddeloze oren. Ver weg past de vreemdeling afstand van zowel het in oneindige hoeveelheden marmer gebikte geloof als van de gids.
In Mark Schenkel’s bijdrage figureert Hajji Nsereko Mutumba van Oeganda’s Opperste Moslimraad. Deze secretaris van de Moefti kennen we. Zonder aarzelen stemde hij destijds toe in een interview over een heikel onderwerp waarvan hij het bestaan in zijn land ontkende – homo’s. Na het interview gingen we achterop de boda boda in sneltreinvaart terug naar het Speke Hotel in het centrum van de stad. Het zag er zwart van de homo’s, en allemaal uit Oeganda, bijeen omdat de rechter ze net in het gelijk had gesteld.

Licht gegeneerd brengen mensen ‘het gedoe’ in de Mandela familie ter sprake. Nog voor hij zijn ogen voorgoed gesloten heeft, vechten sommige (let wel: de meesten houden zich daar verre van) nabestaanden over het vruchtgebruik van zijn lucratieve achternaam. Gisteren bepaalde een rechter in de Oostkaap dat kleinzoon Mandla het familiegraf vooralsnog niet mag verplaatsen. Zijn tante Makaziwe, zuster van de acht jaar terug aan aids overleden Makgatho, lanceerde vorig jaar de ‘House of Mandela’ wijn. En dan zijn er nog familieleden die de hoofdrol spelen in een Amerikaanse realitysoap.
De Zuid-Afrikaanse Sunday Times meldt dat nu ook de voorouders in het conflict worden betrokken. Volgens lokale chiefs uit zijn geboortestreek zal Mandela niet sterven zolang er sprake is van ‘unfinished business’ in de familie. Andere chiefs beweren dat Mandela juist zo ziek is vanwege deze business.
Wat zou Mandela er zelf van vinden? Ik vermoed dat hij naar buiten toe respect en begrip zou tonen voor deze speculaties. Met het respect zou hij lippendienst bewijzen aan eeuwenoude tradities die juist op momenten als dood of huwelijk zichtbaar worden. Begrip zou hij aan de dag leggen voor het anker dat deze tradities arme en ongeinformeerde mensen vaak nog biedt.
Maar hij zou waarschijnlijk iets anders voelen: weerzin. Van het primitieve bijgeloof en van familieleden die met een beroep op traditie en religie (Makaziwe legde het lot van haar grootvader onlangs geheel in God’s handen en schoffeerde daarmee de artsen) hun eigen materiele gelijk najagen of hem op deze hoge leeftijd alsnog als diepreligieus willen portretteren. Mandela hecht weinig waarde aan religie (en werd lid van een kerk omdat zijn moeder dat wilde, schrijft hij in zijn autobiografie) en al evenmin aan traditie (hij ontvluchtte ooit zijn geboortestreek uit angst uitgehuwelijkt te worden).