Gisteren is het bezoek van Barack Obama aan Senegal, Zuid-Afrika en Tanzania van start gegaan. Opvallend is de teneur van teleurstelling over zijn beleid die ‘de’ Afrikanen in nogal wat mediaverhalen wordt toegedicht. En de complimentenregen aan het adres van Bill Clinton en George Bush, die zoveel meer ophadden met Afrika.
Hun voordeel was natuurlijk dat ze blank waren en dat er over hun schouder geen villeine massa commentatoren klaarstond die Obama bij elk blijk van interesse in Afrika van nepotisme zou beschuldigen. Maar ook op de compassie die George W. Bush met Afrika toonde valt nogal wat aan te merken. Die had veel te maken met de ‘war on terror’. Net als Tony Blair dienden hulpprogramma’s aan Afrika het belang om van deze regeringsleiders een zachte kant te tonen. Nadat ze in Irak op grond van falsificaties een oorlog hadden ontketend, moest ook de duif tevoorschijn komen. Ik verzin het niet. Naaste medewerkers van Blair hebben ons in de afgelopen jaren een aardig kijkje in deze ogenschijnlijk charitatieve keuken gegund.
En dan nog iets. De financiele injecties die Bush aan de aidsbestrijding gaf waren verbonden aan strenge voorwaarden. Veel ontvangers van dit donor geld schikten zich naar de wens van de gulle, christelijk bevlogen gevers om niet langer voor condoomgebruik te pleiten. En van steun aan zieke homo’s kon al helemaal geen sprake zijn.
Wat dat betreft is het verschil tussen het Amerika van Bush en van Obama zo groot als tussen een dag en een nacht.

In het voorjaar van 2005 stuitte de ZAM redactie op deze foto. Oude strijdmakkers van Mandela hadden hem bewaard nadat de plaat jarenlang in Mandela’s cel had gehangen. Wie had de foto gemaakt en uit welk tjdschrift was hij afkomstig?
Een zoektocht van ZAM art director Nicole Segers voerde naar de Indiase fotograaf Raghubir Singh, die verbonden was aan de National Geographic. Singh, ooit geinspireerd door zijn France beroepsgenoot Henri Cartier Bresson, was in 1999 op 56-jarige leeftijd overleden. Segers spoorde zijn weduwe op in Parijs. Vervolgens tekende Mandela een nieuwe afdruk van de foto en werd deze aan Singh’s weduwe geschonken. Mandela herinnerde zich de foto goed en noemde het ‘een beeld dat het leven vierde’.

Medio jaren negentig liep ik een paar dagen mee op de redactie van Die Burger in Kaapstad. Bij deze voormalige propagandamachine van het apartheidsbewind was een voorzichtige transformatie op gang gekomen. De krant had schoorvoetend toegegeven dat Steve Biko geen zelfmoord had gepleegd (hij was doodgemarteld door de politie) en op de krant was een zwarte vertegenwoordiger van een gezaghebbend Amerikaans onderzoeksinstituut aanwezig die hoofdredactie en chefs doceerde over ethiek.
Ik werd gastvrij ontvangen door de adjunct-hoofdredacteur en zijn echtgenote. Ik mocht overal bijzitten en alle vragen stellen. Ook de toenmalige hoofdredacteur Ebbe Domisse stond me uitvoerig te woord, een gluiperd die zonder enige gewetenswroeging met de nieuwe wind meewaaide.
Bij de lunch met de adjunct en zijn echtgenote kwam Mandela ter sprake. Daar hadden ze best een beetje ontzag voor. ´Maar een staatsman? Nou, nee.’

Talkshow host Dali Tambo interviewde de Zimbabwaanse president Robert Mugabe voor zijn programma People of the South. Het gesprek werd afgelopen zondag uitgezonden door de Zuid-Afrikaanse publieke omroep. Het was bij Mugabe thuis opgenomen en het was gezellig. Aan kritische vragen, bijvoorbeeld over recente mensenrechtenschendingen, ontbrak het volledig. Wel kreeg de Zimbabwaanse president gelegenheid een paar vileine schimpscheuten aan het adres van Nelson Mandela te richten. Een watje die zich door de blanken in de luren had laten leggen, zo ongeveer kwalificeerde Mugabe zijn vroegere ambtsgenoot.
Dali Tambo ligt in Zuid-Afrika onder vuur vanwege de slaafse onderdanigheid waarmee hij zijn gespreksgast tegemoet trad. Het regent verwijten dat hij zich heeft laten gebruiken voor de verkiezingscampagne van Mugabe, die binnenkort herkozen wil worden en bij Tambo de gelegenheid kreeg zijn miljoenen in Zuid-Afrika residerende landgenoten te bereiken.
De verontwaardiging over Tambo’s aanpak is terecht, de verbazing daarover is echter minder begrijpelijk. Al in de jaren negentig nodigde Tambo een andere schurk uit voor zijn praatprogramma, de voormalige apartheids-killer Dirk Coetzee. Deze werd de studio binnengeleid door een drietal halfblote meiden met veren in hun kont en aangekondigd als het ‘ere-doodseskader’. Velen ervoeren dit als een uitdrukking van doorgeslagen verzoeningsdrift.
In mijn Johannesburgse jaren passeerde ik met regelmaat de villa van Tambo, de zoon van de onvolprezen ANC-leider Oliver Tambo en zijn onuitstaanbare vrouw Adelaide, die het destijds haar kinderen in het Londense ballingenoord goed liet smaken. Over Dali en zijn omgang met het personeel gingen destijds veel verhalen. Zo diende het personeel in gelid aan te treden als de Master na een buitenlands bezoek huiswaarts keerde. Een Zimbabwaanse tuinman, die het land van Tambo’s held voor gezien had gehouden, ontvluchtte ooit het landgoed omdat zijn werkgever de bewegingsvrijheid had beperkt tot de grenzen ervan. Aanbeland op het bedenkelijke niveau van roddel en achterklap zet ik maar een streep onder dit stukje.

Een opmerkelijke ontdekking van journalist Rudie Kagie. In de 1-malige editie van De Nieuwe Linie (www.vk.nl/nieuwelinie) schrijft hij over een sympathiebetuiging die Willem Oltmans in 1955 aan kapitein Westerling die medeverantwoordelijk moet worden gehouden voor de slachting van zeker veertigduizend op Zuid-Celebes tussen 10 december 1946 en 21 februari 1947. Oltmans prijst Westerling’s pogingen ‘om de volkeren van Indonesie in hun vrijheidsstrijd tegemoet te komen’.

Toch is Oltmans’ sympathie voor oorlogsmisdadigers niet zo vebazingwekkend. In zijn Zuid-Afrikaanse jaren rekende hij er ook enkele tot zijn vriendenkring. Zie daarvoor: //www.bartluirink.nl/artikelen/willem-oltmans-en-de-doodseskadergeneraal

Opening: Honger in Somalië: 260.000 doden. Heb ik iets gemist vandaag? Nee, de krant brengt een onderzoek naar rampen in 2010-2011. Betrouwbaar? Het bericht zegt: ‘De schattingen van het dodental in de vluchtelingenkampen in Kenia en Ethiopië zijn minder hard, geven de FAO en FEWS NET toe, aangezien die zijn gebaseerd op veronderstellingen van onderzoekers en niet op een statistische benadering.’ Waarom opent de krant er dan mee?

Nauwelijks van de schrik bekomen en bij de boekenbijlage aanbeland. Waarschuwing: er dreigt een nieuw boek van Paul Theroux in Nederlandse vertaling uit te komen. The Last Train to Zona Verde. Juichende recensie omdat de vleesgeworden mopperkont zijn gal nog nooit zo mooi gespuwd heeft. Hij is op een reis van Kaapstad naar Angola en onderweg een illusie van de pure, natuurgetrouwe, verlenieriefensthalde Bosjesmannen kwijtgeraakt. Ontdekking van de schrijver: Bosjesmannen doen maar alsof! De lendedoeken zijn een travestie en ze spelen de jacht. Maar Theroux – hier verraadt zich de onderzoeksjournalist – ziet hoe ze ‘s avonds in hun westerse kloffie schieten en ‘terugkeren naar hun reservaten, ‘levende musea’, waar de meeste doodgaan aan alcoholvergiftiging of lijden aan welvaartsziektes als diabetes, hoge bloeddruk of hart- en vaatziekten.’ Mijn bloedsuikerspiegel steeg na het lezen van zijn vorige gedrocht, The Lower River, tot recordhoogte en een alcoholvergiftiging was niet ver weg. Bespaar me dit boek. (Zie ook: http://www.dafrique.nl/nl/opinies/oom-tom/paul-theroux-in-malawi.html)

Twee pagina’s verderop: AFRIKA BOEKT GEEN VOORUITGANG. Hatsjekidee, aan het woord is een Deskundige, James A. Robinson. Ingeklemd tussen een overdaad aan onbewezen en onbevraagde beweringen lees ik dat in Zuid-Afrika de ene elite heeft plaatsgemaakt voor de andere. Niks veranderd, alles bij het oude. De middenklasse is in de afgelopen tien jaar blijkbaar niet verachtvoudigd. De grondwet bestaat niet. De vrije media zijn een fata morgana. Geen parlement. Geen artistieke renaissance. En zo is in de visie van James A. Robinson het land een metafoor voor die grote zwarte onbeweeglijke kolos – A-Fri-Ka – waarmee het nooit goed komt.

Vorig jaar bood The Economist excuses aan voor het overlijdensbericht dat dit tijdschrift tien jaar terug van Afrika plaatste. Volgens de redacteuren van vandaag groeit op het continent inmiddels het paradijs op aarde. Rising Africa! En de speciale edities van de Vogue en de Cosmopolitan en de Oprah papegaaien het na.
Zo slingeren 54 landen, duizenden talen, talloze kleuren, vele geloofsovertuigingen en alle sexualiteiten heen en weer tussen happy clappy evangelisten en voorspellers van het Armageddon.
Persoonlijk ben ik al lang geleden uitgeslingerd en op zoek gegaan naar de werkelijkheid, ontdaan van sjablonen en heerlijk verwarrend. Niks helemaal goed, niks alles fout.
Op de redactie van NRC Handelsblad moet iemand gedacht hebben: al die positieve verhalen over Afrika zijn nu wel mooi geweest. Vandaag gaan we er eens flink tegenin.
Dat is heel goed gelukt.

Eerder deze week kwam Jason Collins uit de kast. ‘I’m a 34-year-old NBA center. I’m black. And I’m gay’, verklaarde de Amerikaanse basketballer in het tijdschrift Sports Illustrated. Euforie alom. Bill Clinton, die nog niet zo heel lang terug het Amerikaanse leger het ‘don’t ask, don’t tell’ principe oplegde, prees de sportman. Barack Obama, die Clinton’s huichelachtige wetgeving afschafte, belde Collins en sprak eveneens zijn steun uit. En moedig is het, ook al moet je onwillekeurig denken aan die tekst op het bord van anti-monarchie activiste Johanna: ‘Het is 2013!’

In nogal wat artikelen heet Collins de eerste Amerikaanse sporter die uit de kast kwam. Maar Billy Jean King en Martina Navratilova gingen hem voor, ruim dertig jaar terug. Denk ook aan Justin Fashanu, de Nigeriaanse voetballer die voor Southampton voetbalde. De Nederlanders Jeffrey Wammes, de turner, Ireen Wust, de schaatster, Wesley Ton, de voetballer bij Helmond Sport.
Wat opvalt: zwarten en vrouwen.
Niet toevallig verwijst Collins in zijn verklaring naar zijn grootmoeder die opgroeide in Louisiana tijdens de civil rights movement. Haar strijd is zijn strijd. Navratilova en King, op hun beurt, toonden verwantschap met de vrouwenbeweging. Haar strijd is hun strijd.

Vincent van Olphen is oprichter en mede-eigenaar van hamburgerketen Burgermeester. Ook is Van Olphen surfer, duiker en restauranthouder in Mozambique. Vandaag wordt hij geportretteerd in de rubriek Enkele Reis van Het Parool. Na lezing hoop ik op een retour voor Van Olphen. Want Mozambique is ‘het echte Afrika’ vol ‘rieten hutjes, overal mensen op straat en een enorme onderontwikkeling.’ En de mensen zijn er voldaan, observeert de slagvaardige ondernemer. ‘Mensen verdienen hier ongeveer honderd euro per maand en onderhouden daar een gezin van. Inwoners hebben land, verbouwen groente en vangen vis. Geweldig om te zien hoe weinig je blijkbaar nodig hebt om voldaan te zijn.’ Wel vindt hij Mozambique ‘behoorlijk racistisch’ want ‘blank betekent geld en dus betaal ik overal meer voor.’ Maar gelukkig koopt Van Olpen ‘een boete van zestig euro meestal af met een tienje.’

Sportieve mea culpa van OneWorld hoofdredacteur Hans Ariens. In de vorige editie van zijn blad sprak hij de zegen uit over de Afrikaanse kandidaat-paus – nu ja, hij werd genoemd – Peter Turkson. Mooi als er eindelijk een zwarte paus komt, schreef Ariens. Maar de eerste zwarte paus trad in 189 Chr. aan en heette Victor I. Mij beviel niet dat Ariens voorbijging aan Turkson’s opvattingen over homoseksualiteit. Dat zou in Afrika weinig voorkomen en daarom zouden de priesters er zich minder hebben schuldig gemaakt aan seksueel misbruik.
‘Helemaal fout!’, oordeelt Ariens over zijn eerdere pleidooi om Turkson tot paus te benoemen. Hulde!

In de vertaling van het nieuwste, adembenemende boek van Nadine Gordimer, Een tijd als nooit tevoren, worden Zulu’s Zoeloes en KwaZulu KwaZoeloe. Ik kan slecht tegen deze verhaspelingen en begrijp niet waarom Zuma dan als Zuma en niet als Zoema wordt geschreven.
Timbuktu: ook zoiets.