Het oordeel van de kijkers naar het Konyfilmpje bij een publieke vertoning in Noord-Oeganda spreekt boekdelen. De 35000 samengestroomde deskundigen moesten niets hebben van de wijze waarop het immense complexe conflict in hun regio was overgesimplificeerd tot vier letters: k.o.n.y. Begrijpelijkerwijs hebben de organisatoren vervolgvertoningen afgelast.
Ook de Belgische filmmaker Renzo Martens vertoonde zijn tenenkrommende productie Enjoy Poverty voor een Afrikaans gehoor. Maar uit de reacties bleek dat de Congolezen weinig op hadden met Martens’ advies om met de armoede hun voordeel te doen. En ook de documentaries van de Nederlandse filmmaaksters Ilse en Femke van Velzen roepen kritiek op. In een van hun documentaires komt een schuldbewuste jonge verkrachter aan het woord. Door de publieke vertoningen zouden sommige jongens nu denken dat je door te verkrachten beroemd kunt worden. Mijn bron beweert dat de filmmaaksters een debat hierover op de universiteit van Kinshasa uit de weg gingen.

Tom Lanoye: ‘In Zuid-Afrika is er een soort eeuwigdurende hoffelijkheid die het leven net iets aangenamer maakt.’ (de Volkskrant, 10 maart 2012)

Qiyaam Jantjiens: ‘Ik vond het raar dat we in Zuid-Afrika voor de wet konden trouwen, maar dat ons huwelijk hier niet wordt erkend.’ (NRC Handelsblad, 10 maart 2012, Qiyaam vormt met Ludovic Lofti Mohammed Zehad een homokoppel in Frankrijk. Hoewel hun in Zuid-Afrika gesloten huwelijk in Frankrijk niet wordt erkend, gaf een imam daaraan toch zijn zegen.)

De verleiding is groot om de nieuwe Amerikaanse campagne tegen warlord Joseph Kony met grote scepsis tegemoet te treden. Wat zijn precies de beweegredenen van de initiatiefnemers? Het gonst inmiddels van de speculaties. De jacht op Kony zou kort voor de Amerikaanse verkiezingen naar zijn hoogtepunt groeien en zijn vangst zou kandidaat Obama dan extra winst opleveren. Het productiehuis dat het youtube filmpje over Koni maakte zou zich vooral door commerciele motieven laten leiden. De Amerikaanse regering zou een omvangrijker interventie van Oeganda voorbereiden. Enzovoorts.
In DWDD gaf radiomaker Andrew Makkinga uiting aan irritatie, woede zelfs, over de zoveelste campagne die ‘Afrika’ terugbrengt tot de hel op aarde, slagveld van kindsoldaten, genitaal gemutileerden, aidswezen, warlords en machtswellustelingen.

Op het filmpje is zeker veel aan te merken. Kony opereert allang niet meer vanuit Oeganda; het gebied waar hij ooit heerste (het noorden) is Konyvrij en volop in ontwikkeling. Een dramatisch hoogtepunt in de documentaire is het handjevol kindsoldaten dat uitgroeit tot een leger van dertigduizend waarna hun portretten vervolgens het gehele continent vullen. Hier maakt de productie zich schuldig aan een grove vertekening van de Afrikaanse werkelijkheid en verwordt ze tot propaganda. Het ontbreekt aan enige analyse van de oorzaken van het conflict waarin een simpele goed en kwaad opdeling geen aanknopingspunten tot begrip ervan biedt.

Niet eerder gaf een campagne aanleiding tot zo veel discussie. Ook in de serieuze media komen de tegens ruim aan bod. Dat was wel anders in de tijd van LiveAid of Biafra. Dat de wereldwijde hulpacties conflicten en honger (onbedoeld) in stand hielpen houden werd pas veel later bekend. De nu opgelaaide discussie is dan ook winst. Hoezeer ik ook verlang naar massaal activisme – en de nieuwe media bieden ons hiertoe vele instrumenten – er is een noodzaak om de consequenties van enig activisme te doorgronden en zonodig aan de kaak te stellen. Hoe goed bedoeld de acties ook zijn. Of wellicht juist als goede intenties het zicht op de werkelijkheid vertroebelen.

Het valt mij op dat sommigen die het voor de Amerikaanse virtuele activisten opnemen er een opleving in zien van wat ooit internationale solidariteit heette. Maar dan wordt er iets over het hoofd gezien. De massale internationale bewegingen die zich in de jaren zeventig en tachtig tegen de oorlog in Vietnam of de apartheid in Zuid-Afrika keerden ondernamen hun acties in nauwe samenspraak met mensen of organisaties ter plekke. In deze nieuwe campagne echter ontbreken die. De slachtoffers wonen in ‘Afrika’ en de ‘oplossing’ komt van ‘ons’ die Kony nu eindelijk eens aan de vergetelheid zullen ontrukken en dwingen tot handelen van wie dan ook. Maar Kony is bekend bij de honderdduizend ontheemden net buiten de gebieden waar hij vandaag de dag opereert, en een veelvoud dat eerder met zijn leger te maken had. En over Kony is een schat aan informatie beschikbaar verzameld door lokale onderzoeksjournalisten of activisten. En wat nog beter is: zij beschikken over ervaringen en inzichten die van het grootste belang zijn voor wie een echte blijvende oplossing wil vinden.

De woede van Makkinga over de huidige overdosis van ellendige verhalen is begrijpelijk. Ze zullen opnieuw het misverstand van een donker en monsterlijk continent aanwakkeren. Maar evenals zwijgzaamheid over de gruwelen is het ongewenst om voorbij te gaan aan de roep van steeds meer Afrikanen om solidair te zijn met hun strijd voor vrede, een beter leven en democratie. Het is de roep van maatschappelijke organisaties, van tweetcommando’s en kunstenaars. Maar wie zich van hun bestaan bewust wil worden en kennis wil nemen van hun kennis en (strategische) inzichten, moet zich verlossen van de superioriteitswaan waaruit dit filmpje, naast alle goede bedoelingen, geboren is.

The South African cartoonist Zapiro in The Sunday Times.

Het Johannesburgse dagblad Beeld keert zich tegen pogingen van Nederlandse politici om het Afrikaans (hier ook wel Zuid-Afrikaans genoemd) voor racistische karretjes te spannen. Citaat: ‘Afrikaans het al die hulp nodig wat hy kan kry. Wat hy niet nodig het nie, is vennootskappe met Nederlandse politici wie se minagtende en onverdraagsame standpunte teenoor minderhede in hul eie land Afrikaans opnuut kan beklad met die persepsie van rassisme.’ Aanleiding voor het commentaar is een werkbezoek dat PVV kamerlid Martin Bosma deze week aan Zuid-Afrika brengt. ‘Om sulke mense na Suid-Afrika te bring in die waan dat dit Afrikaans in hierdie veelrassige lanbd met sy mosaiek van tale en kulture gaan help, is verstommend kortsigtig.’ Hele artikel is te lezen op www.facebook.com/bartluirink

Vanmorgen een lang stuk in de Volkskrant over Nood breekt wet, de debuutroman van David van Bodegom, een tropenarts die enige tijd in ‘Afrika’ werkte. Waar? In ‘Afrika’.
Dat blijkt even later Ghana te zijn, en ik vermoed eigenlijk in een dorp in Ghana.
Als generalisaties en vooroordelen dorre gronden in Afrika tot bloei konden brengen, was er nooit ergens honger. In het boek regent het ervan.
‘Afrika’ kan, aldus de schrijver, ‘gekke dingen doen met de mens.’ Toch oefent het continent een grote aantrekkingskracht uit op Europeanen. ‘Het heeft te maken met het pure van die (mijn cursivering) mensen, het onbedorvene’, aldus van Bodegem. ‘Zij leven gewoon.’ Geen haastcultuur in het ‘Afrika’; van de auteur. Daar ‘maak je er gewoon het beste van.’
Een andere attractie noemt van Bodegem ‘verafrikaniseren.’ ‘Je denkt eerst: scheren? Dat is niet echt nodig. Of, dat T-shirt met dat gat erin kan best nog wel’, zegt hij in het interview.

Ik bied hierbij mijn goedgeschoren en goedgeklede, altijd gehaaste en bovenal geheel bedorven Afrikaanse vrienden excuses aan voor al die domme cliché’s in deze zoveelste pseudo antropologische verhandeling. Er zou een prijs voor dit genre moeten komen, de winnaar feestelijk klaargekookt door kannibalen.

At the trial against the suspected murderer of South African rightwing leader Eugene Terre’Blanche, his widow testified that the accusation that her husband ‘sodomised’ the suspect could not be true. It would be totally against his political principles, she claimed. In other words: Terre’Blanche was rightwing and racist and therefore a straight and white supremacist.
Austrian politician Jörg Haider was rightwing, and gay.
Nazi leader Ernst Röhm was gay.
Dutch King of Conspiracy Willem Oltmans was pro-Apartheid and hunting black boys to satisfy his sexual desires.
Some things go well together.
In the nineties, Skyline, a Johannesburg gay bar, was my favorite hang out. One night I met Henry, a white middle aged man who proudly told me about the overwhelming response he got from the notes with his phone number he handed to black guys in the bar. Then he said that I should not get him wrong. ‘You can get a black out of the bush but you can’t get the bush out of the darkie.’
We don’t know if the accused tells the truth. We do know that Ms Terre’Blanche is extremely naïve.
(picture: Roy Blumenthal)

Gisele has died. Memories of a dear friend and a great photographer remain. Wished I could attend the funeral coming Friday but Johannesburg has become a far destiny.

Gelukkig hebben D66 en GroenLinks afgelopen dinsdag hun steun onthouden aan nieuwe moties gericht op herstel van de blanke stamverwantschap tussen Nederlanders en Afrikaners. Vorige maand schaarden deze partijen zich nog achter een (verworpen) motie van SGP-er Van der Staaij die zich keerde tegen het ‘racistische geweld’ waarvan blanke boeren ‘massaal’ het slachtoffer zouden zijn.
Afgelopen dinsdag diende het PVV-kamerlid Driessen een motie in die minister Rosenthal oproept bij zijn Zuid-Afrikaanse collega’s te protesteren tegen ‘misdrijven tegen minderheden.’ In een tweede motie verzoekt de Kamer de regering om Zuid-Afrika te vragen ‘eigendomsrechten, zoals landrechten, waaronder die van minderheden, nu en in de toekomst, te respecteren.’ Beide moties werden verworpen.
Staatssecretaris Knapen antwoordde op de tweede motie terecht dat de Zuid-Afrikaanse regering eigendomsrechten beschermt. ‘Ze ondersteunt ook wettige opkoopprogramma’s om de ongelijkheid uit de apartheid te verminderen’, aldus Knapen. Hij voegde er nog aan toe dat ‘mocht de Zuid-Afrikaanse regering in de toekomst eigendomsrechten niet beschermen, hetgeen ik niet verwacht, Nederland de regering daar natuurlijk op zal aanspreken.’
Daar zullen ze in Pretoria van geschrokken zijn.

In hetzelfde debatje drong PVV-kamerlid Bosma er overigens op aan ook nog eens te protesteren tegen de naamsverandering die Pretoria (Tswane) binnenkort ondergaat. Dat vond Knapen ook al geen goed idée. Daar gaan ze in Zuid-Afrika immers zelf over, aldus de staatssecretaris. En tenslotte vroeg Bosma wat de regering ervan vindt dat de uit het ANC geschorste jeugdleider Malema alsnog in het provinciale bestuur van het ANC in Limpopo is gekozen? Ik hoop maar dat onze regering daar niets van vindt. Al was het maar omdat Malema daar binnenkort, ingevolge de interne partijregels, weer uitgezet gaat worden.

Nu maar wachten op de vraag van een ANC-parlementarier aan zijn/haar minister van buitenlandse zaken over het uittreden van twee PVV-ers uit de Haagse gemeenteraadsfractie. Brengt dat de verhoudingen tussen onze beide landen nog in gevaar?

Op 23 december zendt de VARA een 5 kwartier durende documentaire uit van Astrid Joosten en Cees Overgaauw over ‘de magie van Mandela’. Na een ontmoeting met Mandela in 1994 – de presidentskandidaat was eregast bij een inzamelingsactie voor ‘voter education’ van Zuid-Afrikaanse kiezers – is de fascinatie die Joosten voor Mandela voelt niet meer weggegaan. Hoe komt het toch dat je onmiddellijk voor de man valt? Waarom blijven mensen volschieten bij het zien van beelden van Mandela, of het horen van zijn stem? Waarom blijft zijn levensgeschiedenis ontroeren ook al is die al duizend keer verteld?
Joosten legt die vraag voor aan Wim Kok, Conny Braam, Ruud Gullit, Ed. Van Thijn, Astrid Bloemen, Rogier van Boxtel en anderen. Het resultaat is een knap gemaakte, boeiende en op momenten onthullende film die balanceert op de grens van journalistieke afstand en volslagen adoratie. De makers lukt het aan de goede kant van die grens te blijven. Omdat de andere kant van de grens het thema van de film vormt, is dat extra knap.

De documentaire bevat enkele anecdotes waarvan de strekking bij weinigen bekend is. Zo memoreert de Zuid-Afrikaanse filmmaker Joe Menell, die Mandela tijdens zijn presidentschap acht maanden volgde, de woede waarin de ANC-leider ontstak nadat hem enkele uren voor de uitreiking van de Nobelprijs, per koerier een memo bereikt waarin de uitkomsten van een onderzoek naar mogelijke betrokkenheid van zijn voorganger de Klerk bij het aanwakkeren van het zogenaamde zwart-tegen-zwart geweld vermeld staan. De onderzoekers hadden het bewijs gevonden voor de Klerk’s betrokkenheid. Tegenover Mandela had hij steeds vol gehouden van niets te weten, maar dat bleek gelogen. Van de door leger en politie-eenheden aangerichte ontwrichting was de Klerk wel degelijk op de hoogte geweest. Mandela’s secretaresse Barbara Masekela probeerde het memo nog aan Mandela te onthouden. ‘Dat moet je vanmiddag maar lezen’, zegt ze. Maar Mandela staat erop het document te lezen. Woedend en geschokt verlaat hij de ruimte en sluit zich enige tijd op in zijn hotelkamer. Enkele uren later neemt hij breed lachend samen met de Klerk de Nobelprijs in ontvangst.

Volgens de makers toont deze anecdote een andere Mandela, niet de verzoeningsgezinde die we kennen, een man die in woede kan ontsteken. Ze menen ‘een andere kant’ van Mandela te hebben ontdekt, een soort inconsistentie waarmee ze niet helemaal raad weten. Ten onrechte gaan ze er blijkbaar vanuit dat de verzoening die Mandela voorstond identiek was aan vergeten en vergeven. Dat is een misverstand.

Kijken! (Op eerste kerstdag wordt de documentaire in de middag herhaald)