Mooie vondst: tenderpreneur. In de Zuid-Afrikaanse context is dat een zakenman (enterpreneur) die overheidsopdrachten (tenders) in de wacht sleept. Vaak vanwege connecties en vriendjes of steekpenningen.
Ook staat het begrip voor de zwarte nouveau riche die op de golven van Black Economic Empowerment (BEE) de zakken vult.
Het is deze kliek die het meest zal profiteren van de nationalisatie van de Zuid-Afrikaanse mijnen. Door de daling van de grondstoffenprijzen verloren de mijnbazen in de afgelopen jaren een vermogen. Nu wordt ervoor geijverd dat de regering de mijnen koopt, en ‘slachtoffers’ compenseert.

De ANC Jeugdliga, en haar illustere leider Malema, laten zich graag voor het karretje van de tenderpreneurs spannen. Ze zijn immers de sponsors van de Jeugdliga, die enveloppen met inhoud prefereert boven het nijvere handwerk van contributie innen. De nationalisatie-campagne is verpakt in veel revolutionaire retoriek, en bittere verwijten aan de communistische partij die Malema’s agenda doorziet. Vandaag haalde de voorzitter van de communistische partij, Blade Nzimande, op een conferentie van de vakbeweging, en onder luid applaus, de vinger op de zere plek. Hulde!

Wie richt er een Raad voor de Feiten op?
Hoeveel mensen genieten een PGB? 190 000 of 78 000 of iets ertussen in?
Hoeveel mensen maken misbruik van die regeling?
Op grond waarvan is de multiculturele samenleving mislukt? Is Stef Blok, die een paar jaar terug het tegenovergestelde beweerde, een leugenaar?
Hoeveel kan er van bedrijven en mecenassen verwacht worden als Halbe het fundament vernietigt?
Wat is de realiteitswaarde van Bleker’s gepolder?
Met hoeveel is het aantal immigranten gedaald?
En de misdaadcijfers?
En hoe werkt dat: onverdoofd slachten zonder dat de beesten geen extra pijn lijden?
Eerst de feiten.
En dan weer eens de straat op.

Het Zuid-Afrika Huis aan de Amsterdamse Keizersgracht 141 dreigt gesloten te worden. Het bestuur van de stichting die het gebouw bezit heeft onlangs besloten om het te verkopen. Die stichting is de ZASM, naamhouder van de Nederlands – Zuid-Afrikaanse Spoorweg Maatschappij, een bedrijf dat aan het begin van vorige eeuw een vermogen vergaarde met de bouw van een spoorweg tussen Pretoria en Lourenço Marques (Maputo).

Diezelfde stichting financiert tevens de Nederland Zuid-Afrikaanse Vereniging (NZAV), een club die tijdens de apartheid haar analyses wel heel erg verpakte in blanke stamverwantskap, beurzen aan (destijds doorgaans blanke) Zuid-Afrikaanse studenten en het Maandblad Zuid-Afrika.
In de jongste editie van dit tijdschrift ageert professor Ena Jansen, die in Nederland Afrikaans doceert, tegen de sluiting. Ze memoreert in haar stuk een gesprek met Jan Donner, voorzitter van ZASM en directeur van het Tropen Instituut. Hij legt uit dat de stichting een vermogen heeft van twaalf miljoen en uit de rente (3,5 ton) de activiteiten financiert. De kosten van de noodzakelijke renovatie die het Zuid-Afrika Huis moet ondergaan worden geraamd op 3 miljoen. Zo zou de stichting teveel op haar vermogen interen.

Het voornemen is om de bibliotheek in dit gebouw aan de VU over te dragen. Met de boekenschat die zich aan de Keizersgracht bevindt verwierf het huis nationale bekendheid. Dat kan mede worden toegeschreven aan anonieme actievoerders die in de jaren tachtig een deel van de boeken in de gracht gooiden uit protest tegen de apartheid. De anti-apartheidsbeweging distantieerde zich destijds van deze aksie. Boeken horen op de plank en niet in het water. Dat geldt ook voor ‘foute’ boeken.

Jan Donner rekent in het gesprek dat hij met Jansen voerde voor dat een renovatie financieel onhaalbaar is. Dat Donner een volleerd rekenmeester is wisten we al door het riante salaris dat hij zichzelf als directeur van het KIT toerekende. Maar toch zaait Jansen grote twijfel aan de rekenkundige benadering van het bestuur. De kosten voor zo’n verbouwing worden toch over 20 jaar uitgesmeerd? Waarom wordt er niet gezocht naar sponsoring en subsidiering, bijvoorbeeld door de stichting Hendrick de Keyser?

Het Zuid-Afrika Huis heeft in de afgelopen tien jaar voorzichtige, soms dappere pogingen gedaan om van het wat stoffige imago af te komen, bijvoorbeeld door een leesclub die ook de zwarte literatuur indook, kleine seminars, exposities en lezingen. De bibliotheek bevat een rijke (politiek en cultureel) gevarieerde collectie boeken die zeer goed toegankelijk is.
Jansen is bang dat naast de bibliotheek ook de activiteiten die in het huis georganiseerd worden eraan moeten geloven. Maar misschien zijn díe activiteiten, die van het huis een voorpost van het nieuwe Zuid-Afrika zouden kunnen maken, juist de reden om het te sluiten? Nu al lijkt het huis meer van deze tijd dan de stichting die het financiert.

Gisteravond naar de premiere van Fela! geweest in Carre. Weergaloos, enerverend, indrukwekkend, fenomenaal, fantastisch, ongeevenaard, topklasse, twaalf sterren, swingend, moedig, of eigenlijk: geen woorden voor zo goed. Gaan!
Om Fela Kuti in de voorlichting van het Holland Festival aan te prijzen als de ‘zwarte Elvis’ is misplaatst. Er is niets Elvis aan Kuti maar er zal wel gezocht zijn naar een blanke zanger waarmee het publiek zich kan identificeren. Kunst is dat je je met een zwarte muzikant identificeert.

Vol van een man waarvan ik twee weken terug nog nooit gehoord had: de Duitse theatermaker Christoph Schlingensief. Oorzaak: Via Intolleranza, een theaterproduktie in het kader van het Holland Festival.
De doodzieke theatermaker – Schlingensief stierf vorig jaar op 49-jarige leeftijd aan kanker – reist in het stuk naar Afrika en besluit in Burkina Faso om een Operahuis te gaan bouwen. Het stuk steekt de draak met hulp en goede bedoelingen. ‘Ik wil alleen nog maar helpen als ik niets terugkrijg’, schreeuwt Schlingensief in de filmbeelden die het stuk begeleiden uit.

Maar ik zou het stuk geen recht doen als alleen de ‘boodschap’ wordt toejuicht. Niet eerder zag ik een spektakel zo indrukwekkend. Een cast van Duitsers en Burkinezen, muziek, film, een vrouw die niet acteren kan, volkomen op haar plaats, een zwarte Bart de Graaf die het jongetje speelt waarmee iedereen wegloopt. Hilarisch, onthutsend, provocatief. Maakten ze hier maar zulk theater! Pardon, drie weken terug ook al behoorlijk enthousast geweest over het nieuwste stuk van Mighty Society over Trafigura en de giframp in Ivoorkust. Eindelijk trekt de theaterkunst ten strijde tegen de hypocrisie van de hulp, de mystificatie van Afrika, de cliche’s en goede bedoelingen. Eindelijk worden er vragen gesteld.
Er is hoop!

Schlingensief’s stuk Mea Culpa was de opening van het Holland Festival. Helaas gemist. Het Duitse paviljoen op de Biennale in Venetie is aan de kunstenaar gewijd en werd tot de beste inzending uitgeroepen.

Het gemoeder rond de afgelopen donderdag overleden Albertina Sisulu begint me een beetje de keel uit te hangen. Ze was meer, veel meer, al geeft het natuurlijk geen pas laatdunkend te doen over het feit dat ze naast haar deelname aan de strijd tegen de apartheid ook nog eens vijf kinderen opvoedde. Maar in dit stukje wil ik benadrukken dat Albertina een van de organisatoren van het protest tegen de paswetten was, en in 1983 oprichter van het Verenigd Democratisch Front, een coalitie van vele honderden ‘grassroots’ organisaties tegen de apartheid.
Minder Ma en Moeder, niet de ‘vrouw van’, maar Albertina.

In Israel is Arthur Goldreich overleden. Goldreich was een van de strijdmakkers van Mandela en eigenaar van Liliesleaf Farm, de boerderij in een van Johannesburgs buitenwijken waar Mandela regelmatig onderdook. Terwijl Mandela al gevangen gezet werd op deze boerderij de hele illegale ANC leiding in 1963 gearresteerd. Goldreich wist samen met Harold Wolpe, Mosie Moola en Abdulhay Jassat uit de gevangenis te ontsnappen.

Maar Goldreich was tevens kunstenaar, de man die de decors voor de wereldberoemde musical King Kong, die de doorbraak van Miriam Makeba betekende, maakte.
In de jaren veertig was Goldreich een van de mede-oprichters van de staat Israel. Een intrigerende persoonlijkheid, een man die ik graag had willen interviewen.

Ras zal tot in de eeuwigheid een rol spelen in de Zuid-Afrikaanse verkiezingsstrijd. Wat wil je na eeuwenlange raciale segregatie en blanke superioriteitswaan? Het zou helpen als Zuid-Afrikaanse blanken massaler dan totnogtoe verantwoordelijkheid zouden nemen voor de opbouw van wat onder de apartheid werd geruineerd. Het blanke aandeel in de economie, in beursgenoteerde bedrijven, in voorzieningen en in de media is onevenredig groot, evenals het gekanker over het nieuwe Zuid-Afrika.

In een opiniestuk in de Volkskrant legt Inge Abraham vanmorgen de vinger op de zere, raciale plek. Toch waag ik het met de strekking van haar stuk oneens te zijn. Ik vond het opmerkelijke van de afgelopen verkiezingsstrijd nu juist dat deze veel meer ging over het levenspeil, het perspectief op werk, het uitblijven van voorzieningen dan over ras.
Het is bezijden de waarheid om het ANC als ‘zwart’ te karakteriseren, de beweging heeft een stevige aanhang onder Zuid-Afrikaanse Indiers en kleurlingen, al is het stemgedrag van die laatste groep veel onvoorspelbaarder dan Abraham suggereert. Het aantal blanken dat op het ANC stemt is gering en komt doorgaans op twee tot drie procent van het aantal stemmers op die partij. Dat zijn er nog wel altijd zo’n vierhonderdduizend. Het aantal blanke ANC bestuurders, nationaal en lokaal, is bovenmatig.
Oppositiepartij DA is een stuk gemeleerder dan Abraham suggereert al maakte die partij een reeks faux pas die de schrik er onder het zwarte electoraat stevig inhielden. Onder Zille’s voorganger Tony Leon, voerde de partij campagne onder de leus ‘Fight back!’. Terug naar wat? Apartheid? ‘Ze zullen wel ‘fight black’ bedoelen’, reageerde Winnie Mandela. Scoren voor open doel.
Zille zelfs stelde teleur met de keuze van louter (blanke) mannen voor haar kabinet in de Kaapprovincie.

Natuurlijk zijn er ANC politici die de verleiding om de raciale kaart te spelen zodra ze in het defensief belanden niet kunnen weerstaan. Toch is de onderstroom, die zich in de afgelopen campagne bij herhaling manifesteerde, interessanter: het is Zuid-Afrikaanse kiezers meer en meer te doen om de inhoud dan om het omhulsel. Bij een vorige campagne nam een ANC activist me mee naar een verkiezingsbijeenkomst. Ik was er getuige van hoe de vertegenwoordigers van die partij voor elke stem moesten vechten. Het idee dat zwarte Zuid-Afrikanen op het ANC stemmen omdat ze zwart zijn, of uit eeuwige dankbaarheid voor de bevrijding, is een groot misverstand. De tragiek is dat het in het nieuwe Zuid-Afrika nog niemand is gelukt om een waardig politiek alternatief voor het ANC vorm te geven. Maar dat kun je het ANC moeilijk verwijten.

David Bahati, het Oegandese parlementslid dat vorig jaar de Anti Homosexuality Bill indiende, staat op de short list van president Museveni – als Minister voor Ethiek.
Goed voorbeeld van een ‘sick joke’.
Of van handjeklap: jij trekt je voorstel om voor homo’s de doodstraf in te voeren in en ik maak jou minister. Zo wint ijdelheid het van homohaat.

In de aanloop naar de mogelijke discussie in het Oegandese parlement over een wet die op homoseksualiteit de doodstraf zou zetten, ontving ik, pakweg, 15 oproepen om een petitie te tekenen die hiertegen protesteerde. Ik heb er geen gevolg aan gegeven, en ook geen bekendheid aan die weigerachtigheid die ik niet helder kon motiveren.
Een bijdrage van Ros Petchesky op een digitaal discussieforum helpt me alsnog om mijn gedachten te bepalen. Zo’n petitie is koren op de molen van president Museveni, schrijft ze, die er ongetwijfeld een westerse bedreiging van Oeganda’s soeverinitieit in ziet, en een bevestiging van het misverstand dat homoseksualiteit een westers ding is. Professor Tavia Nyong’o, die aan de Universiteit van New York doceert, voegt daaraan toe dat dergelijke internetpetities de ‘fantasie van deelname’ aan protest suggereren en de ‘illusie wekken’ dat je iets doet.

Ik ben een hartstochtelijk voorstander van internationale solidariteit. Maar de geschiedenis van de, zo succesvolle, Zuid-Afrikaanse homobeweging heeft geleerd dat de strijd voor homorechten niet los moet worden gemaakt van die tegen onderdrukking, armoede en voor democratie en sociale gelijkheid. Juist in die kwesties ligt ook een oorzaak besloten voor de homohaat van Oegandese machthebbers, die graag de aandacht afleiden van hun onvermogen om mensen een toekomst te bieden. Omgekeerd moeten vrienden van de Oegandese homobeweging nooit de indruk wekken niet geinteresseerd te zijn in die andere issues.

Van het grootste belang, tenslotte, is overigens wat vertegenwoordigers van de Oegandese homogemeenschap aan hun internationale ondersteuners vragen om te doen. Uit de oproepen van Avaaz en anderen werd niet duidelijk of zij hun petities circuleerden op verzoek van de Oegandese activisten.

De wet werd niet besproken. David Bahati, de indiener ervan, zal met al die internationale aandacht wel het soort van opwinding hebben gevoelt dat Dominique Strauss-Kahn bij kameniersters voelt opkomen.