Gezien in het Market Theatre, Johannesburg: The Venus, een one-woman dans performance door Nelisiwe Xaba. Zij is zonder enige twijfel momenteel een van de grootste danstheatertalenten (hoge woordwaarde!) van Zuid-Afrika. Speelde eerder in een stuk van choreografe/theatermaker Robin Orlin.
In opdracht van het Parijse Musee de Quai Branley maakte Xaba samen met Toni Morkel en anderen een stuk over de Kaapse Saartjie Baartman, de ongelukkige die in de negentiende eeuw werd verhandeld, naar Europa afgevoerd, tentoongesteld als Hottentot Venus en, na haar dood, geconserveerd. Attractie: een dikke reet en grote schaamlippen.

Het is een meesterwerk waarin alle cliche’s die er zoal over zwarte vrouwen de ronde doen aan flarden worden geschoten. In het eerste deel speelt het schouwspel zich grotendeels af in een gigantische petticoat waarin Xaba acrobatische toeren uithaalt. Gevangen in haar eigen jurk zien we schaduwdans en, op de buitenkant, projectie van hilarische animatie.
Xaba maakt met haar werk niet alleen een statement tegen de exploitatie van Baartman, maar stelt ook vragen bij de hedendaagse exploitatie door overijverige Afrikanen die met deze geschiedenis hun voorouders gevangen willen houden in de slachtofferrol. Over de terugkeer van Baartman’s stoffelijk overschot is in de jaren negentig van de vorige eeuw een felle strijd uitgevochten met de schatbewaarders van een der Franse musea. Uiteindelijk werd ze in Zuid-Afrika herbegraven. Na afloop vroegen we ons af of de maakster ook de vraag had opgeworpen of Baartman misschien liever in Parijs was gebleven, vrij en koket rondwandelend in een aantrekkelijker ambiance dan het dorre Kaapse achterland?

Na de pauze voerde Xaba een tweede werk op: Sakhozi says ‘non’ to the Venus. De titel bevat een verbastering van Sarkozy tegen wiens vreemdelingenbeleid Xaba, op kosten van de Franse staat, een statement wilde maken. Want terwijl er zo gestreden is om het behoud van Saartman voor Frankrijk, krijgen vreemdelingen vandaag zesduizend euro van de Franse regering als ze bereid zijn te vertrekken…
Door Sarkozy in Sakhozy te veranderen, heeft Xaba haar waarschuwing ook aan Zuid-Afrika willen richten, waar xenofobie midden-2008 tot tientallen doden leidde. En nu broeit het weer in de omgeving van Kaapstad – de beelden van opgejaagde Zimbabwanen ging vorige week verloren in de o zo begrijpelijke euforie bij de WK loting.

Vorige week dinsdag pleegde de Zuid-Afrikaanse journalist Chris Louw zelfmoord. Hij schoot zich met een AK 47 op zijn boerderij in het noordwesten van Zuid-Afrika door de kin.
Chris was een van de eerste journalisten die ik in Zuid-Afrika leerde kennen. In november 1990 stelde collega Jos Moerkamp me in Kaapstad aan hem voor. Op een stormachtige avond – de ‘Kaapse dokter’ waaide alle straten schoon – aten we snert met koriander gemaakt door Johanita, zijn vrouw. Chris was destijds hoofdredacteur van een Afrikaner tijdschrift, Die Suidafrikaan, dat in wetenschappelijke essays tegen de apartheid ageerde. Aanvankelijk was het een tijdelijk baantje omdat hij nergens meer emplooi kon vinden. Chris nam in 1987 in Dakar deel aan een ontmoeting tussen progressieve Afrikaners en vertegenwoordigers van het toen nog illegale ANC. Sindsdien was hij als kommunisgebrandmerkt en gebroodroofd.
In de jaren erna kwam ik hem regelmatig tegen. Bij het begin van de onderhandelingen tussen het minderheidsbewind en het ANC zat ik naast hem op de publieke tribune.

In die tijd is Chris ook een keer in Amsterdam op bezoek geweest. Ik weet niet meer waarom maar herinner me dat hij met een heel klompie Afrikaners was, die we op een avond een homo-cafe lieten zien, destijds onder Zuid-Afrikanen een enorme attractie. Het was niet Chris’ voorstel geweest om erheen te gaan. Eenmaal binnen keek hij schichtig om zich heen uit een niet heel waarschijnlijke angst besprongen te worden. Ik heb hem toen gerustgesteld waarna het nog een heel genoeglijke avond werd.

Nadat we elkaar een aantal jaren niet gezien hadden, maakte ik contact. Chris’ Open Brief aan de broer van W.F. de Klerk beheerste de Afrikaner media. Chris was op tilt geslagen door de oproep van de broer om het nieuwe Zuid-Afrika te aanvaarden en met het ANC mee te werken. Chris schreef dat mensen als de Klerk, deel van de Afrikaner elite, jarenlang hun volk hadden voorgeschreven wat ze wel en niet moesten doen. Zo waren er tienduizenden Afrikaner jongens naar de buurlanden gestuurd om er zinloze grensoorlogen tegen het communisme te voeren. In zijn kantoor bij de omroep, hij maakte destijds een radioprogramma, liet hij me honderden mails lezen van mannen van zijn leeftijd die op zijn hartekreet hadden gereageerd. Hij had hun bitterheid en woede in woorden gevat. Ze voelden zich verraden door de oude Afrikaner leiders en niet welkom in het nieuwe Zuid-Afrika. Het debat hield maandenlang aan. Er werd zelfs een toneelstuk gebaseerd op zijn brief. Hij was zijn volk voorgegaan in een katharsis.

In de afgelopen jaren heb ik hem niet meer gesproken. Hij vertrok bij de omroep uit frustratie over het aanhoudende wanbeleid van de nieuwe Mbeki-kliek die daar de touwtjes in handen had. In het afgelopen jaar doken er weer stukken van hem op in de Afrikaner pers. Goedgeschreven aanklachten van een teleurgestelde man.

In de uren voor zijn dood heeft hij verschillende cryptische mails verstuurd die het ergste beloofden. Ontvangers die hem belden, kregen geen gehoor. Aan het einde van de middag werd hij gevonden.
Een dag later verscheen er een open brief in het dagblad Beeld, een initiatief van Breyten Breytenbach. Andre Brink is een van de ondertekenaars. De schrijvers zeggen geen idee te hebben van de reden voor Chris’ wanhoopsdaad, maar noemen deze tegelijkertijd ‘symbolisch’. Voor de woede over de misdaad en het isoloment waarin de ondertekenaars zich wanen.
Ik vond het een voorbeeld van afrikaner necrofilie, maar moet oppassen met generalisaties. Inmiddels hebben flink wat mensen zich van de brief gedistantieerd en de ondertekenaars ervan beschuldigd profijt te willen trekken uit de zelfmoord. Want niemand weet wat Chris bezielde. In Beeld kwam een therapeute aan het woord die ‘post traumatic stress disorder’ niet uitsloot. Want ook Chris had in zo’n grensoorlog gevochten. Ook zijn er speculaties over een ‘familietwist’ en ‘financiele problemen.’
Gelukkig heeft hij wel een afscheidsbrief aan Johanita geschreven.

Terecht reageert minister Plasterk op de dood van Ramses Shaffy. Er is immers een artistiek monument omgevallen. Maar de woorden die hij sprak, vind ik onbegrijpelijk. Hij noemde Shaffy oer-Hollands en tegelijkertijd van een internationale allure. Hij heeft er niets van begrepen, al verdenk ik hem ervan dat hij Ramses’ dood duidt tegen de achtergrond van de geestesvernauwing die ons kikkerlandje in de afgelopen jaren heeft getroffen. Aan Shaffy was in de tijd dat hij bekendheid verwierf niets Hollands. En dat sprak mensen toen juist zo aan. Het was in de tijd dat je als je eens gek wilde doen alleen nog in een Chinees restaurant terecht kon. Johnny Jordaan domineerde de hitlijsten. Nu klinkt dat camp, toen was het de norm. Op zaterdagavond had je Willy en Willeke Alberti op tv. ‘Dag mevrouw, dag meneer, ja daar zijn we dan weer … Zaterdagavond!’ Er waren toen mensen die snakten naar iemand die niet op ons leek, een non-conformist, een kosmopoliet die zijn anders zijn van de daken schreeuwde.
Wat een opluchting moet dat geweest zijn. Eindelijk eens iemand aan wie geen spruitjesgeur hing.
Meer dan ooit heeft Nederland behoefte aan een nieuwe Ramses.

Voorstel: een Wildersloze zondag.
En als dat een succes wordt: een Wildersloze maandag.
En als dat een …
(En als het geen succes wordt? Naar Mozambique verhuizen!)

Julius Malema is de leider van de ANC Jeugdliga. Je kunt die naam ook op zijn Oost-Gronings uitspreken, zoals E. en ik doorgaans doen. Dat lijkt gekker dan het is. Aan Julius zouden de arbeiders in de strokarton een eminente stakingsleider gehad hebben.
Julius is een groot spreker en met zijn uitspraken haalt hij bijna dagelijks de krant. Een enkele keer ontbreekt hij op de voorpagina’s en dan heb je toch het gevoel dat er iets mist. In die zin lijkt hij weer een beetje op Geert Wilders.
Maar Julius is volkomen authentiek. Net als zijn voorgangers heeft hij overal een mening over. Zo weet hij wie het nationale voetbalteam moet coachen en waarom de falende directeur van de nationale energiemaatschappij Eskom niet ontslagen moet worden. Julius begroet mensen doorgaans met: ‘How are you. Do you have a condom?’ Dat lijkt een tikkeltje ondeugend maar ik prijs hem erom. De noodzaak van condooms kan niet vaak genoeg benadrukt worden.
Dus Julius kan bij mij een potje breken. Maar niet iedereen loopt met hem weg. In sommige gezelschappen voel je de siddering als je zijn naam alleen al uitspreekt. Ik heb het over blanke gezelschappen. Daarmee voldoet hij ook aan een behoefte: nergens zijn blanke Zuid-Afrikanen zo verslingerd aan als angst.
Toen Mandela nog in de gevangenis zat waarde zijn spook al regelmatig door de hoofden. Een terrorist! Maar dat viel reuze mee.
Mbeki brak de harten van wat toen de Sandton Housewives , blanke madammen, werd genoemd na zijn eerste optreden op de Zuid-Afrikaanse televisie in 1990. Wat een keurige man! En zo begripvol! (Hier moet ik bekennen dat ik zelf later doodsbang voor Mbeki ben geworden, maar dat is een ander verhaal)
Na Mbeki sloeg de Zuma-angst toe. Nu zou je het hebben: een primitieve inboorling greep de macht. Maar ook die nachtmerrie ging aan Zuid-Afrika voorbij. Stiekem zie ik nu blanken erop hopen dat juist Zuma Malema eens flink tot de orde roept.

Een van de homo-organisaties wilde Malema enkele weken terug kronen als de grootste Drama Queen van het land. Maar dat heeft Julius geweigerd. ‘Koninginnen zijn vrouwen’, liet hij kortaf weten. En zo is het natuurlijk ook. Julius is heerlijk overzichtelijk. Ook aan Caster Semenya’s sexe heeft hij geen moment getwijfeld.

Nu is het al enkele dagen stil. Zondag haalde Julius nog de voorpagina’s van alle kranten omdat hij Jeremy Cronin een ‘witte messias’ had genoemd. Malema had voorgesteld om de mijnen te nationaliseren en Jeremy, een van de aardigste leden van de communistische partij en staatssecretaris voor transport, was het daar niet mee eens, dat liet hij in allervriendelijkste bewoordingen in zijn blog weten. Het leverde hem een optater van Julius Malema op. Waar hij zich mee bemoeide? Cronin als woordvoerder van het grootkapitaal, een ‘witte messias.’ Arme Jeremy, zeven jaren vastgezeten voor zijn principes en zijn partij altijd trouw gebleven, kreeg nu de wind van voren van Julius.

Malema toonde hiermee een kant die ook mij … hmm, tsja… een lichte angst inboezemt.
Vrijdagavond spreekt hij op het jaarlijkse bal van de vereniging van buitenlandse correspondenten. E. en ik zitten vooraan.

De mediabox had gedurende mijn afwezigheid keurig de vrijdageditie van Pauw en Witteman opgenomen maar ik weet eigenlijk niet of ik daar gelukkig mee moet zijn. Inmiddels was bekend dat de kroonprins en zijn echtgenote hun huis in Mozambique te koop aanboden. Omdat de villa in de politiek en de media een kwestie was geworden, begreep ik de aanwezigheid van Frits Wester aan tafel. Hij bleek een Mozambiquekenner in de eerste categorie, een kwaliteit die hij jarenlang voor het publiek verborgen wist te houden. Misschien dat de volgende uitspraak de hoge kwaliteit van dit Westerse kenniscentrum nog het beste illustreert: ‘Er worden ook huizen gebouwd voor lokale autoriteiten, stamhoofden met pijl en boog en speer.’
Om zijn weerzin van deze typisch Afrikaanse handelswijze nog eens te onderstrepen, trok Frits Wester een vergelijking met Italie. ‘Stel je voor dat als ze daar voor het bouwen van een villa eerst een huis aan een wethouder moeten schenken.’
Ja, stel je voor. Italie. Vreemd hoe weinig Wester dan weer van dat land afweet.

Ik houd het bij Bob Dylan die al in 1975 dichtte:

I like to spend some time in Mozambique
The sunny sky is aqua blue
And all the couples dancing cheek to cheek.
It’s very nice to stay a week or two.

There’s lots of pretty girls in Mozambique
And plenty time for good romance
And everybody likes to stop and speak
To give the special one you seek a chance
Or maybe say hello with just a glance.

Lying next to her by the ocean
Reaching out and touching her hand,
Whispering your secret emotion
Magic in a magical land.

And when it’s time for leaving Mozambique,
To say goodbye to sand and sea,
You turn around to take a final peek
And you see why it’s so unique to be
Among the lovely people living free
Upon the beach of sunny Mozambique.

De leider van de communistische jeugdbeweging in Zuid-Afrika, Buti Manamela, wil dat Thabo Mbeki wordt vervolgd voor zijn aidsaanpak. Een Zimbabwaanse professor aan de universiteit van Harvard rekende vorig jaar al eens uit dat door die aanpak – of beter: het gebrek eraan – ruim driehonderdduizend mensen het leven aanmerkelijk hadden kunnen verlengen als ze aidsremmers hadden gekregen. Manamela aarzelt niet om het woord genocide in de mond te nemen.
In de aanloop van Zuma’s presidentschap stelde Noziswe Madlala Routledge voor om een ‘waarheidscommissie’ in te stellen zodat uitgezocht kan worden hoe het zo verschrikkelijk mis kon gaan. Madlala Routledge verdient overigens een standbeeld omdat ze het beleid volledig omgooide toen ze als staatssecretaris haar zieke baas, de minister, moest vervangen. Maar over haar voorstel werd verder niets vernomen.
De jonge communistenleider heeft de discussie nu heropend. Julius Malema, de leider van de ANC Jeugdliga, reageerde inmiddels furieus. Malema speelde een hoofdrol in de campagne voor Zuma maar vindt dat vervolging van ‘een van ons’ uit den boze is. Manamela liet daarop weten dat de gevangenisdeuren wel kunnen worden opengezet als het niet langer toegestaan is om ‘een van ons’ te vervolgen. Hij kondigde aan zijn lobby voor vervolging voort te zetten.
Dat is mooi al was het maar omdat het de discussie gaande houdt. Maar tot vervolging komt het nooit. Het is ook wat al te makkelijk om alle verantwoordelijkheid voor het falende beleid in de schoenen van Mbeki te schuiven. Dat is vandaag de dag een beetje een trend – en veel, heel veel van wat de oud-president wordt aangerekend is waar – maar hij was niet de enige. Hoe kon het bestaan dat zoveel moedige mensen die hun leven hadden gewaagd voor de bevrijding van dit land zwegen toen hun eigen voorman zo in de fout ging?

Kaapstad, acht uur in de avond. Gistermiddag aangekomen. Een depressie overviel Johannesburg, aangestormd vanuit de Kaap waar het eerder in de week zelfs sneeuwde. Vandaag was het in Kaapstad meer dan dertig graden. In Johannesburg regent het pijpestelen, meldt E. Sandton, een van de noordelijke buitenwijken, stond geheel blank.
Deze korte trip was dus goed getimed. In het huis van de andere E. aan de voet van de Tafelberg heb ik uitzicht op de baai. Het is inmiddels donker en ik zie uit op een zee van lichtjes.

Uit de krant. Het hooggerechtshof in de Kaap heeft het moslimhuwelijk als gelijkwaardig aan alle andere huwelijksvormen erkend. Aanleiding: een gescheiden moslima werd door haar ex het recht op alimentatie ontzegd omdat zijn advocaat betoogde dat het huwelijk niet legaal, want in de moslimtraditie, was geweest. Een overwinning voor Islam èn voor vrouwenrechten. Moet Geert Wilders eens over nadenken. Twee. Foto van Ronnie Kasrils, ANC-er en oud-minister, die met zijn zoons Chris en Andrew, in de tuinen van Kirstenbosch een assegaai boompje plantte ter herinnering aan Eleanor, zijn vrouw, die nog geen twee weken geleden aan de gevolgen van een hersenbloeding overleed. Eleanor was de eerste vrouw in de Zuid-Afrikaanse geschiedenis die uit de gevangenis wist te ontsnappen. Ze zat in de jaren zestig gevangen vanwege haar betrokkenheid bij het verzet tegen de apartheid, leefde daarna bijna dertig jaar in Londen. Zocht haar ooit met C. op – twee uur lachen om aanhoudend Brits understatement. Drie. Opnieuw zijn er in Kaapstad ‘vreemdelingen’ verjaagd. Boze Zuid-Afrikaanse landarbeiders die vrijwel niks verdienen openden de jacht op Zimbabwanen die nog minder verdienen en ‘onze banen stelen.’ Prachtig, mooi, klote kutland.

Op het balcon bij J. en W. Over drie weken kijken ze uit op duizenden journalisten die in de straat waaraan hun kantoor gevestigd is de loting voor de WK 2010 volgen. J. ontvouwt prachtige plannen waarover ik de diepste geheimhouding heb toegezegd. Vervolgens naar Mike van Graan, die ik in 1990 bij mijn eerste bezoek aan Kaapstad leerde kennen. Mike is secretaris van een snel groeiend netwerk van Afrikaanse creatieven: Arterial. Hij praat erover met veel enthousiasme. ‘Niemand geloofde dat het zou lukken om het netwerk van de grond te krijgen.’ Want Afrika, know what I mean?

Terug in de taxi naar het logeeradres. De chauffeur heet Mitchell. Waar ik vandaan kom?
‘Amsterdam.’
Hoe het daar is?
‘Regenachtig en bewolkt.’
Mitchell is niet van zijn stuk gebracht. Hij heeft gehoord dat Amsterdam behoorlijk vrij is.
‘Dat klopt. Bijvoorbeeld als het om hasj gaat.’
Dan vraagt hij of de chicks inderdaad zo mooi zijn als hem verteld is.
‘Absoluut.’ Van chicks weet ik alles.
Mitchell wil weten of ze ook betaalbaar zijn.
Ik antwoord op deze strikvraag dat ik gehoord heb dat dat inderdaad het geval is.
Dat is dan net als in Kaapstad, zegt Mitchell, die voor elke klant die hij bij een bordeel aflevert provisie ontvangt.
‘Maar jij kunt toch wel meisjes krijgen zonder te betalen?’, vraag ik.
Welzeker. En met gemak. En als het even niet lukt, pretendeert Mitchell een Italiaan te zijn, dan heb je het zo voor elkaar. Terwijl we omhoog richting logeeradres rijden gebaart Mitchell met zijn handen. Sprekend een Italiaan. Een Berlusconi in de dop.

De Advertising Standards Authority , zeg maar de Reclame Code Commissie van Zuid-Afrika, onderzoekt klachten van televisiekijkers over een commercial van Omo. Daarin wordt bij allerlei mensen aangebeld met de vraag of ze het wasmiddel in huis hebben. Als dat het geval is, krijgt men een shirt vol vlekken. Wie het na een goede wasbeurt weer sprankelwit heeft krijgt een prijs. So far, so good. Alleen de zwarte kandidaten wassen doorgaans op de hand terwijl blanke wassers het shirt in een machine stoppen. Ook zouden blanke vrouwen (ja, er komen ook alleen maar vrouwen in beeld, maar daar is nog niet tegen geprotesteerd) hogere prijzen incasseren dan zwarte. Dat laatste wordt door Eddie Mkuchane, de woodvoerder van Unilever, met kracht ontkend. Het verschil in aanpak – handwas of in de machine – is er wel, maar dat gebeurt als je op de bonnefooi bij mensen aanbelt. Zwarte vrouwen wassen nu eenmaal op de hand terwijl blanken een automaat hebben (of een zwarte vrouw in dienst, maar dit terzijde), aldus Mkuchane. De commercial laat dus de werkelijkheid zien. Die is wellicht ongemakkelijk, maar moet Omo de werkelijkheid negeren? Je zou zeggen van niet, maar dat brengt me dan op de commercials van bierbrouwerijen. Daarin zie je gezellige cafe’s waarin zwarten en blanken mannen gezellig met elkaar in gesprek zijn, elkaar op de rug slaan en proosten. Waar zijn die cafe’s?

‘Generaal, er staat hier iemand van de Liberale Internationale die zegt dat hij een afspraak met u heeft.’
‘Je bedoelt die man met dat blotebillengezicht? Ik zie hem op de monitor.’
‘Ja, generaal, hij heet Hans van Baalen en komt uit Nederland.’
‘Laat hem maar binnen.’

‘Goedemorgen senor, wij zijn zeer vereerd met Uw komst!’
‘Dank u, ik maak van mijn bezoek aan Uw prachtige land gebruik om U te feliciteren met de dertigste verjaardag van de coup.’
‘Is er een coup?’
‘Generaal, ik bedoel natuurlijk de dertigste verjaardag van de strijdkrachten.’
‘In sommige landen is dat hetzelfde, senor. Hahaha!’
‘Bent u van dezelfde partij als de man die de Koran wil verbieden?’
‘Nee, dat is de Partij voor de Vrijheid. Daar zijn wij tegen.’
‘U bent tegen de vrijheid?’
‘Nee, ik bedoel tegen die partij.’
‘Heb ik het nu goed gezien dat de partijleider van de PVV een coupe soleil heeft laten doen’
‘Nee, Wilders wil geen coup. Je kunt veel van hem zeggen maar hij wil via de stembus de macht veroveren.’
‘Ik bedoel zijn haar. Een coupe soleil!’
‘Nee, hij is geheel geblondeerd.’
‘Uw haar zit trouwens ook leuk.’
‘Dank u, generaal.’
Een misverstand zit in een klein hoekje.