Ik voel me bekneld en hap met regelmaat naar adem in de ruimte die er is tussen de zekerheid dat Barack Obama op 4 november gaat winnen en de angst dat hij alsnog verliest.

I
Heb ik nu goed begrepen dat Arend Jan Boekestijn bij het jongste kamerdebat over ontwikkelingssamenwerking (os) heeft aangekondigd het onderwerp niet meer te zullen aansnijden? Of juich ik te vroeg? Ik hoop het zo! Dan kan er eindelijk echt een discussie over dit onderwerp komen. Nooit meer zwijgplicht omdat je anders de VVD in de kaart speelt want de VVD kaart niet meer mee. Arend Jan, bedankt! (Dat had je destijds in de aanloop naar de Irak oorlog ook moeten doen. Dan had je jezelf minder belachelijk gemaakt.)

II
Zaterdagavond debatteert men in Rondom 10 over de ‘os’. Gisteren belde er een deftig sprekende student uit Leiden die een spreker zocht voor een discussiemiddag over ‘os’. Toen vanmorgen in de tram tot me doordrong dat die discussie er misschien toch komt, of is, realiseerde ik me hoe ingewikkeld het onderwerp is. Helpt het als we de discussie ontdoen van gebakken lucht begrippen en open deuren. Laat ik er twee noemen: armoedebestrijding en capaciteitsopbouw – het zijn de heilige huisjes van de ‘os.’ Weg ermee. Kun je van hieruit met die paar druppels op een gloeiende plaat de armoede bestrijden? Mij lijkt het veeleer een prioriteit om als vertegenwoordiger van het Afrikaanse belang ervoor te strijden dat de markten opengaan, en de beurzen aan Europese en Amerikaanse boeren dicht. Dat diezelfde vertegenwoordiger aarzelende investeerders bij de hand neemt en de wegwijst. Dat Nederlandse vertegenwoordigers in internationale organen optreden als verdediger van het Afrikaanse belang. Dat er coalities worden gesmeed met andere regeringen, in Europa en elders.
En dan de capaciteitsopbouw. Ik loop er in Johannesburg voortdurend tegenaan: workshops, seminars, trainingen. Hoe meer mensen eraan deelnemen, hoe mooier. Vaak treden er Europese trainers aan die alles beter weten. Men richt zich op een middelmaat, nauwelijks op het opsporen van talent. Iedereen wordt van zo’n workshop een beetje wijzer (maaltijden, daggeld en accomodatie inbegrepen), maar niemand steekt zijn/haar kop boven het maaiveld.
Steun het talent. Richt je op de universitaire programma’s, de onderzoeksjournalisten, kunstenaars en schrijvers. Geef geld aan innovatieve initiatieven, niet de spiegeltjes-en-kraaltjes verslaggeving die zich manifesteert in de armzaligste filmpjes die nu als ‘civil journalism’ doorgaan en het misverstand bevestigen dat ze in Afrika de camera niet kunnen hanteren. Wees bondgenoot van diegenen die in Afrika opkomen voor open, democratische samenlevingen, van actievoerders en dwarse denkers.
(En natuurlijk moet er hulp geboden worden als er nood is. Maar wel eerst nadenken hoe je ervoor zorgt dat dat geld niet terechtkomt die de nood nin stand willen houden).

III
Op de radio vanmiddag twee donkere onderwerpen. Een vodou-priesteres en kindsoldaten in Sierra Leone. Brrrrrr.

Vandaag vergadert de Tweede Kamer over de ontwikkelingssamenwerking. Er is een officieel onderzoeksrapport dat vaststelt dat er nogal wat misgaat. Daarop heeft de minister een ander rapport laten samenstellen waarvan de strekking is dat het wel meevalt.
Nergens wordt zo aan het nut van ontwikkelingssamenwerking getwijfeld, geroddeld over alles wat er misgaat en laatdunkend gesproken over collega-organisaties als in de kantines van ontwikkelingsorganisaties. Maar wie publiekelijk aarzelt en vragen stelt, vindt een gesloten front tegenover zich. Opeens is er geen enkele twijfel aan de effectiviteit van de hulp en aan het nut van onze betrokkenheid. Ik koester een diep verlangen naar een open debat maar telkens klinkt de waarschuwing dat dat de VVD in de kaart speelt, of Wilders, of de SP. De jaren tachtig revisited. Wie toen aan Jan Nico Scholten en zijn op zelfvergroting gerichte Afrikabetrokkenheid kwam, ‘speelde De Telegraaf in de kaart.’ En dus werd er gewegen.

In Vrij Nederland van deze week wordt uit de school geklapt over een PvdA onderonsje op het Binnenhof tot steun aan minister Koenders. Volgens dat verslag was daar de kernvraag welke Bekende Nederlander het voor de hulp kan opnemen. Een soort Joop van den Ende, aldus VN.
Dat is windowdressing. De ‘OS wereld’ (jargon voor iedereen die aan ontwikkelingssamenwerking doet) heeft geen vijanden nodig. Ze helpt zichzelf wel om zeep.

I

Meeslepend artikel in de New York Review of Books over de overeenkomsten tussen James Baldwin en Barack Obama. Boeken van de twee beginnen met de vader. Beiden zien in de (afro amerikaanse) kerk een plaats waar de woede een weg vindt. Baldwin realiseert zich na een verblijf in Parijs hoezeer hij zijn Amerikaanse vaderland is toegedaan; Obama’s vrouw wijst daar, met Barack’s instemming, op na een bezoek aan Kenia. Over de geschiedenis van slavernij en segregatie zegt Baldwin: ‘In elk van ons huist de haat.’ Die kan bezit van je nemen  of je kunt hem beheersen, en sturen. Ook Baldwin koos voor het laatste. Misschien gaat Obama nog iets verder: hij overstijgt het negatieve. Zonder de rassenkwestie te verdoezelen. lees daar zijn toespraak naar aanleiding van dominee Wright nog maar eens over na.

II

Dat Nelson Mandela in 2002 stevig was aangevallen in een bestuursvergadering van het ANC was bekend. Nadat hij Mbeki’s centralistische aanpak en zijn Aidsbeleid had bekritiseerd, viel de een na de ander over hem heen. Hoe verschrikkelijk het toeging op die bewuste vergaderingstond gisteren in de Johannesburgse Sunday Times. Een huiveringwekkend verslag van een diep vernederende confrontatie. Defensieminister Moshua Lekota, voorzitter van het ANC, en Mbeki zelf lieten de kameraden hun gang gaan en grepen niet in. Mandela, zo heette het, was een leugenaar en een afvallige. Mandela bezocht daarna nooit meer een bestuursvergadering. Lees het verhaal op: http://www.thetimes.co.za/PrintEdition/Insight/Article.aspx?id=865925 

Hans Spekman (PvdA) vindt dat Marokkanen die niet willen deugen voor de ogen van hun eigen mensen vernederd moet worden. Bravo! Is het een idee als we ze dwingen om net zo’n trui te dragen als Spekman. Vernederender kan bijna niet. En het is echt Geen Stijl.

Gisteren met M. nog eens herinneringen opgehaald aan 1990. Mandela kwam vrij en bleek voor nationalisering van de belangrijkste sectoren van de economie. Aggut. Beetje wereldvreemd geworden na 27 jaar Robbeneiland. Weet hij veel! Kan iemand die ouwe eens uitleggen dat dat vol-sla-gen achterhaald is.

Kan Mandela nog een vuistje maken en zou hij daarin lachen? En mooi hoe je in al je ouderwetsheid je tijd ver vooruit kunt zijn.

Als het gesprek over noodhulp bij Pauw en Witteman een preview is van het op handen zijnde debat naar aanleiding van Linda Polman’s nieuwe boek, de Krisiskaravaan, dan zie ik het somber in. Eerst berijdt Mark Rutte een stokpaardje: de ontwikkelingshulp moet omlaag en mensen moeten moeten zelf maar storten op de gironummers van de goede doelen. Die zijn aftrekbaar, zegt hij monter. En niemand vraagt wat dat de staat kost. Als Linda Polman in het navolgende gesprek grote twijfel zaait aan de aanpak van de maar liefst 37.000 hulporganisaties die de wereld kent, draait Mark vrolijk mee. Mevrouw Polman heeft een punt, zegt de VVD leider zonder blikken of blozen, nog geen vijf minuten na zijn oproep om massaal te gireren. De directeur van het Rode Kruis, ook aangeschoven, reageert op alles wat gezegd wordt als door een adder gebeten. Op de vraag hoe het nu toch kon dat vluchtelingenkampen van de Hutu’s in Goma, die in feite militaire bases waren, in 1994 door de hulp van voedsel werden voorzien, reageert hij met een verhandeling over Ethiopie. Zo zal het dus gaan: de VVD kaapt het boek van Polman en de hulpverleners verschansen zich in hun fort.

De oorlog in Biafra ging eindeloos door omdat de westerse voedselhulp naar de Biafraanse krijgsheren ging. de hongersnood in Ethiopie in 1987, waaraan Bob Geldof zijn come back te danken heeft, bleek georkestreerd en ontnam het zicht op de onderdrukkers, die al even gulzig de hulp verslonden.

Thatcher en Reagen, met wier economische wereldbeeld in deze weken wordt afgerekend, weigerden met de Ethiopische dictator Mengistu samen te werken. Dat ze daarin gelijk hadden is een ‘inconvenient truth.’ Ik verlang naar een debat dat zich niet laat hinderen door eigenbelang en electorale ambities. Maar het zal er niet komen.  

Ik dank de Heer, rechter Nicholson die het einde van Thabo Mbeki’s presidentschap inluidde, de recalcitrante aanhang van het ANC, de Treatment Action Campaign en in het bijzonder haar volhardende leider Zackie Achmat, Edwin Cameron, president Kgalema Motlanthe, ja zelfs Jacob Zuma voor de  vervanging van de Zuid-Afrikaanse minister van gezondheidszorg door Barbara Hogan en Molefi Sefularo, haar staatssecretaris.  

Het staat wel vast dat Rita Verdonk lid is geweest van de PSP. Het roept vele vragen op. Wie heeft haar lid gemaakt? Kon iedereen dan zo maar lid worden? En waarom haalde de PSP dan nooit meer dan drie zetels?

Zelf heb ik er nooit op gestemd maar in de loop der jaren is er meer en meer sympathie gegroeid met die wat wereldvreemde vertegenwoordigers als van der Spek en van der Lek. Zelden spraken leden van het parlement in de door het zetelaantal sterk beperkte spreektijd zoveel waarheden als koeien. Nooit ‘regels zijn regels’, niks trots op Nederland, geen gezeur over filevorming en geen vreemdelingenhaat. En ondertussen hield Rita Verdonk zich in het ledenbestand verscholen.

Is niemand ooit iets opgevallen?

Direct zijn Kay van der Linde en Ed Sinke en alle klanten van Cafe Montmartre in de Halvemaanssteeg ook nog lid geweest van de PSP! Een onderzoek, dat lijkt me wel het minste. En dan excuses.

Het gonst van de geruchten: Mbeki vertrekt. Hij zou het ANC bestuur hebben laten weten op te stappen als zij hem daarom vragen. Hij zou een collega-minister hebben verteld zich niet te zullen verzetten. Het ANC bestuur wil een impeachment procedure, of een ‘vote of no confidence’ vermijden. De voorzitter van het parlement, mevrouw Mbele, zou Mbeki opvolgen tot de verkiezingen komend jaar, zo willen de geruchten.

De uitspraak van rechter Nicholson in de zaak tegen Jacob Zuma lijkt de nekslag voor Mbeki. Een onafhankelijke rechter, die ook zijn kleur nog eens meeheeft – niemand zegt het maar treurig genoeg is het oordeel van de rechter nog steeds geloofwaardiger als deze rechter blank is – heeft gesproken. Dat oordeel liegt er niet om: instituties van de staat zijn misbruikt, ook door de president en zijn kabinet, om politieke twisten uit te vechten.

Ik zie in Zuma’s toekomstige presidentschap geen wenkend perspectief. Maar ik ben er wel van overtuigd dat de verwijdering van Mbeki een voorwaarde is tot herstel van de democratie, van de trias politica en, als dat nog kan, van het ANC. Er kan een einde komen aan een cultuur van angst, eenrichtingsverkeer en betweterij, die vooral in de strijd tegen aids zoveel schade heeft aangericht. En er is op zijn minst een kans dat die niet vervangen zal worden door nieuwe angst, nieuw eenrichtingsverkeer en nieuwe betweterij.

Het is tien voor tien in de ochtend en heel voorzichtig bekruipt mij een gevoel van voorzichtig optimisme. Eens kijken hoe ik om kwart over twaalf en om vijf voor drie tegen de toekomst aankijk.