Het is 55 jaar geleden dat Ethel en Julius Rosenberg op de electrische stoel ter dood werden gebracht. Beschuldigd van landverraad – spionage voor de Sovjet-Unie. Op geschiedenisTV werd afgelopen zaterdag de documentaire herhaald die Netty Rosenveld in 1997 over de twee zonen van Ethel en Julius maakte.

Ik ben opgegroeid met afgrijzen over het McCarthy tijdperk. Mijn vader was in 1953 secretaris van het Nederlandse comite dat ijverde tegen de doodstraf voor de Rosenbergs. De leden van dat comite geloofden bovendien in de onschuld van de twee communisten. Ik herinner me in de jaren zeventig met mijn vader naar een toneelstuk op de televisie – die had je toen nog te – hebben gekeken over het drama. Jules Croiset speelde Julius. Uit een ooghoek zag ik de vochtige ogen van mijn vader.

Later deed het verhaal de ronde dat de Rosenbergs wel degelijk gespioneerd hadden. Dat rechtvaardigde de doodstraf op geen enkele wijze, maar toch deed het verhaal pijn. Ik heb het mijn vader nooit durven vertellen.

Dat is maar een geluk want uit de documentaire blijkt dat het in hoge mate onzin is. Over Julius heeft de CIA een document dat erop duidt dat hij wellicht tijdens de Tweede Wereldoorlog een ontmoeting heeft gehad met een KGB agent. En daaruit zijn vergaande conclusies getrokken. Ethel heeft nooit gespioneerd maar werd schuldig bevonden op basis van een verklaring van haar broer. Met het doel het vege lijf te redden – ook hij was gearresteerd, werd beschuldigd van spionage en kreeg uiteindelijk 15 jaar – getuigde hij dat zijn zuster hem voor de KGB gerecruteerd had. De zonen  koesteren tegen deze oom na zoveel jaren nog steeds begrijpelijke haatgevoelens.

De zonen werden na de dood van de ouders liefdevol opgenomen in het gezin van de Meerenpols omdat hun eigen ooms en tantes het niet aandurfden. Vader Meerenpol is componist en tekstschrijver van het hartverscheurende ‘What is America to me?’

‘…a name, a place that I can see

a simple word

democracy

that is America to me…’

In de documentaire zie je een uitvoering door Pete Seegers en Michael Meerenpol, de zoon van Ethel en Julius.  Ik ken het lied uit de mond van Frank Sinatra en beschouwde mijn liefde ervoor als een rechtse faux pas die ik voor mezelf moest houden. Nu weet ik dat het een strijdlied is van het andere Amerika.

Het 08 festival van Toneelgroep De Appel in Den Haag is er zoeen waarvan je zou wensen dat Nederland er nog een paar honderd had. In het festival komen theatermakers en dramastudenten uit Nederland en Zuid-Afrika samen. Ze acteren in elkaars stukken. Ze dramatiseren elkaars thema’s. Een writer-in-residence, dit jaar de eigenwijze toneelschrijver en activist Mike van Graan uit Kaapstad, produceert een stuk. Odyssee in Holland, heet het, en het verkent de thema’s van globalisering en xenofobie, naast/versus de gastvrijheid waarover de Griekse Odyssee vertelt.

Op zaterdagmiddag 7 juni opende het festival met debat. Daaraan nam onder meer de Haagse wethouder Rabin Baldewsingh deel. Een bevlogen man die het beste met zijn multiculturele stad voorlijkt te hebben. Zolang de inwoners zich schikken naar zijn voorwaarden. In het festival van De Appel, dat immers mensen bijeenbrengt die in verschillende werelden wonen, stelt niemand eisen aan de ander. Maar in een stad als Den Haag, waar juist mensen uit verschillende werelden bij elkaar wonen, is dat anders. Daar is weinig tegenin te brengen.

Maar welke voorwaarden worden er gesteld? Om te beginnen: dat je Nederlands moet willen spreken. Vind ik ook nog wel redelijk al leven ze in New York goed samen terwijl er honderdduizenden mensen wonen die een andere taal spreken dan Engels. Een mirakel waarin we ons meer zouden moeten verdiepen, maar laten we niet zeuren. Nederlands spreken is handig als je in Nederland woont.

Maar toen ging het mis. Wij, aldus Baldewsingh, vinden hier ook dat vrouwen en mannen gelijk zijn. Dat lijkt me een goede norm als het gaat om regels, wetten en gedrag in de publieke ruimte. Maar moet de overheid ook eisen dat zijn burgers het daarmee eens zijn? Ik denk van niet. Ik vind een overheid die voorschrijft wat je moet denken nog net iets enger dan minderheden met discriminerende opvattingen.

Maar er kleeft nog een ander probleem aan Baldewsingh’s redenering. Hij lijkt te denken dat we in Nederland sinds Sint Juttemis vinden dat mannen en vrouwen, en homo’s, gelijk zijn. Maar voordat er non-discrimionatoire wetten en regels kwamen, is er tientallen jaren strijd gevoerd. Uit die strijd vloeide een publiek debat voort. En toen de meeste mensen het eens waren, kwamen er nieuwe wetten. Ondertussen werd de mensen die vast wilden houden aan hun conservatieve opvattingen het recht gegund van mening te verschillen. Sterker, ze mochten zich zelfs organiseren op basis van die vooroordelen. En eigenlijk mag dat nog steeds een beetje. Want wie weet wat onderwijzers op scholen met de bijbel hun leerlingen op de mouw spelden?

Hier wordt een een politieke partij die geen vrouwen als vertegenwoordiger wil niet de toegang tot de Tweede Kamer ontzegd. Ik denk dat dat in Turkije wel het geval zou zijn.

Kortom, we hebben mensen met conservatieve opvattingen de tijd gegeven van mening te veranderen. En de meesten deden dat. Maar moeten nieuwkomers met achterlijke opvattingen meteen bij binnenkomst vinden wat Wij (sinds een tijdje) vinden? Ik denk dat als streng gereformeerden en conservatieve katholieken net zo behandeld waren als behoudende moslims ons hele land eruit zou bestaan.  

Jaap Geldof meldt: ‘Veroordeling van xenofobie en kritiek op de regering van president Mbeki en het ANC zijn de meest voorkomende reacties op de geweldsuitbarstingen in de Zuid-Afrikaanse sloppenwijken. Terecht naar mijn idee, maar het roept wel vragen op over de voormalige solidariteitsbeweging met Zuid Afrika en het ANC. Is niet te snel genoegen genomen met het realiseren van rechten zoals vrije verkiezingen en meningsuiting? En zijn andere fundamentele vrijheden als vrijheid van armoede en recht op gelijke ontwikkeling er daarom bij ingeschoten? Had na 1994 de solidariteitsbeweging zich niet tot taak moeten stellen het ANC op die essentiële punten bij de lessen te houden die het ANC zelf heeft geschreven. Op de website van het NiZA was vandaag, 27 mei, niets te vinden in die richting, überhaupt geen woord over de gebeurtenissen van de laatste weken. Maar ’t kan natuurlijk nog steeds opgepikt worden door hen of door anderen. Kansen genoeg, zeker met het komende WK voetbal in 2010, daar moeten de ervaren activisten wel raad mee weten.’

Zie ook: http://www.jaapgeldof.nl/
 

Willem van Manen is dood. Afgelopen zaterdag overleden, 74 jaar jong. Advocaat van de Volkskrant. Politiek tekenaar. Activist tegen apartheid. Ooit stelde hij een oproep aan Zuid-Afrikaanse rechters op. Waarom spraken zij ‘recht’ op basis van onrechtvaardige wetten? Een van de aangesprokenen stuurde een lange schriftelijke verdediging. ‘Dat hadden de rechters in nazi-Duitsland toch ook gedaan?’ Willem glunderde een beetje toen hij de passage las. De advocaat die voorzet, de verdachte die het verkeerde antwoord geeft, nu alleen nog inschieten.

Herinnering, eind jaren tachtig. In auto met chauffeur naar de Universiteit van Leiden. Willem gaf er een lezing over Zuid-Afrika. Keurig in het pak, zacht sprekend, bijna fluisterend: een deftige radicaal. (Op de terugweg tankten we nog even bij Shell, ik geloof niet dat hij er erg in had).

Herinnering, midden jaren negentig. Hij is op bezoek in Zuid-Afrika. Na een uitputtende middag in de hete zon zit hij zachtjes snurkend op de bank bij mij thuis in Johannesburg.

Nu voor altijd ingeslapen. Hamba Kahle, Willem, vaarwel.

Zou het waar zijn? Dat er, zoals De Pers schrijft, een Interdepartementale Werkgroep Cartoonproblematiek bestaat? Ik hoop zo van niet maar ik ben bang van wel. Ik denk dat de werkgroep bestaat uit drie streng gereformeerden, drie mannen met baarden en Gregorius Nekschot. Ze vergaderen om de dag en verzinnen waarmee ze nu eens zullen komen. ‘Licht mij maar van mijn bed’, stelt Nekschot voor. (En ik sta in alle kranten, denkt hij).

Nu moet ik weer tegen zo’n werkgroep zijn. Nadat ik vorige week voor Nekschot moest zijn. Omdat hij het recht heeft om De Profeet te tekenen die Anne Frank van achtereen neemt vanwege de vrijheid van meningsuiting.

1. Jaap Geldof schrijft aan het ZAM-blog: ‘Schokkende gebeurtenissen in de sloppenwijken van Johannesburg. Wat er precies gebeurt is nog onduidelijk, over het waarom valt al meer te zeggen, al is het in algemene termen. De schokkende gebeurtenissen vinden plaats in schokkende situaties die al jarenlang bestaan en nog steeds groeien. Erupties van smeulende vulkanen die ook buiten Zuid Afrika voorkomen, zoals in de Parijse voorsteden, Slotervaart en langer geleden de Afrikanerbuurt. Maar vulkanen zijn natuurverschijnsels en sloppenwijken zijn dat niet. Die zijn een gevolg van maatschappelijke prioriteiten en verzamelplaatsen geworden van alles wat door de samenleving als overtollig, als afval wordt beschouwd. Afvoerputjes en toneel van overlevingsstrijd. Het lijkt in dit geval duidelijk wie de directe slachtoffers zijn, wie het geweld in gang heeft gezet is nog onduidelijk. Maar ongetwijfeld zullen er verantwoordelijken gevonden en aangepakt worden. Het verdere vervolg is voorspelbaar: binnen korte tijd is de schok vergeten en gaat iedereen weer over tot de orde van de dag. Terwijl het antwoord zou moeten zijn om die orde te veranderen en de bewoners van de sloppenwijken en de mensen die daar noodgedwongen terecht komen prioriteit te geven.’

Jaap onderhoudt een interessante website over urban space, zie www.jaapgeldof.nl